Boğa ve Ayı Piyasası Nedir?
Burton G. Malkiel, “Borsada Rastgele Seyir” isimli ünlü kitabında, teknik analizdeki boğa ve ayı piyasası yorumlamalarını, birçok etkin piyasa tezi savunucusunun yaptığı gibi, yazı tura atma analojisini kullanarak eleştirir.
Bir madeni parayı havaya attığınızda yazı veya tura gelmesi ihtimali birbirine eşittir ve hangisinin geleceği tamamen şansa kalmıştır. Eğer her attığınızda üst üste sürekli yazı veya tura geliyorsa, her ne kadar bu çok düşük olasılıklı fakat mümkün bir olay olsa da, artık bunun bir rastlantı olamayacağını düşünmeye başlarsınız. İşte, Malkiel gibi etkin piyasa tezi yanlıları boğa ve ayı piyasası oluşumlarının da, üst üste çok kere yazı veya tura gelmesi türünden rastlantısal bir olasılık olduğunu düşünüyorlar.
Her ne kadar durum, tamamen olasılıklara kalmış bir olgu gibi yorumlanabilecek olsa da, piyasalarda görülen uzun vadeli kararlı bir yükseliş ya da düşüş hareketinin bir gerekçesi olduğunu düşünmeye başlamamız aslında çok da anlaşılmaz sayılmaz ve aslında yazı tura işinde de bu böyledir: Sürekli yazı ya da tura geliyorsa, parada bir hile olduğundan şüphe ederiz, yani matematiğin söylediğini bir kenara bırakıp tekrarlayan bir olayın bir nedeni olması gerektiğine inanırız.
İşte, piyasalarda şahit olunan bu türden art arda gerçekleşen bir dizi yukarı veya aşağı yönlü fiyat hareketlerini boğa piyasası veya ayı piyasası olarak isimlendiriyoruz.
Peki, bu oluşumlara neden "boğa piyasası" ve "ayı piyasası" isminin verildiğini merak ediyor musunuz? Aslında bu isimlendirmenin kökenine dair birçok hikâye var; ancak yaygın anlatı, bu iki hayvanın düşmanlarına saldırma şekliyle ilişkili. San Fermin Festivalinde ya da bir boğa güreşinde, boğaların yakaladıkları matadoru nasıl boynuzlarıyla havaya kaldırıp fırlattığını görmüş olmalısınız. Oysa ayılar tam tersini yapar; pençesini kullanır ve kurbanını yakalayıp yere yatırır. Yani boğa piyasasında fiyatlar, boğaların boynuzlarıyla yukarı fırlattığı bir kimse gibidir; ayı piyasası ise, aksine ayıların pençeleri yüzünden yerlerde sürünür.
Boğa Piyasası Nedir?
Boğa piyasası, hisse senedi piyasasının yükseldiği, yatırımcı ilgisinin yüksek ve piyasanın iyimser olduğu bir ortamı ifade eder. Piyasadaki bu yükseliş eğilimi, diğer yatırımcılardaki satın alma güdüsünü de ateşler; zira sürekli yükselen bir piyasa, sürekli bir öncekinden daha yüksek fiyata satın almaya istekli alıcıların geliyor oluşuna bir işaret teşkil eder.
Kural olmamak ile birlikte, boğa piyasasına çoğunlukla güçlü gelen ekonomik verilerin de eşlik ettiği görülür.
Boğa Piyasasının Teknik Tespiti Nasıl Yapılır?
SEC'in (Securities and Exchange Commission) Yatırımcı Eğitimi ve Savunuculuk Ofisi (OIEA) tarafından hazırlanan Investor adlı sitesindeki tanıma göre, boğa piyasası terimi teknik olarak, piyasa yönelimini yansıtabilecek kapsamlı bir endekste (örneğin Bist-100) en az iki aylık bir periyotta görülen minimum %20’lik bir fiyat yükselişini ifade ediyor.
Grafik 1. 2022 Temmuz Ayından Beri Bist-100 Endeksinde Görülen Boğa Piyasası Örneği
Fakat konuyla ilgili literatürün geneline bakıldığında ise boğa piyasasından söz edebilmek için, yine geniş bir piyasayı kapsayıcı bir endekste yaşanan, güncel dip seviyesine göre en az %20’lik bir yükseliş yeterli görülüyor. Diğer bir ifadeyle, birçok kaynakta, teknik anlamda boğa piyasası varlığının tespiti için, asgari süre ile ilgili bir kaydın konulmadığı da görülüyor.
Bununla birlikte %20’den daha düşük fakat %10’u geçen yukarı yönlü fiyat atakları ise, ilk etapta yalnızca “toparlanma” olarak adlandırılıyor.
Boğa Piyasasında Nasıl Davranılır?
“Bazen bir yatırımcı bir hisseyi satın alır ve ardından istenmeyen bir biçimde hissenin fiyatı düşer. Yatırımcı zararda olmasına rağmen hisseyi sabırla elinde tutmayı sürdürür. Bir süre sonra boğa piyasası başlar ve hisse fiyatları yükselir. Yatırımcı zararda olduğu hissenin kâra geçtiğini görünce, bunca zaman zararda durmaktan usanmanın verdiği telaşla hisseyi bu kadar zaman beklemeye değmeyecek bir kârla satmaya karar verir. Oysa boğa piyasası yeni başlamıştır.”
Buna benzer bir döngünün içindeyken, daha önceleri siz de buna benzer bir davranış sergilediniz mi, bilmiyorum. Ancak bu gibi davranışsal finans hatalarına birçok yatırımcıda rastlanabiliyor. Hiçbir boğa piyasasının birbiriyle aynı karakteri taşımayacağı uyarısını düşmek ile birlikte, Investech Research'un yaptığı hesaplamaya göre 1932'den bu yana görülen boğa piyasalarının ortalama ömrünün 3,8 yıl sürdüğü saptanmış. Bu yüzden kârda sabırlı olabilmenin de, bir yatırımcı açısından öğrenilmesi gereken bir davranış biçimi olduğu söylenebilir.
Ucuzdan alıp pahalı satmak, genellikle ayı piyasasında satın alıp boğa piyasasında satmanız gerektiği anlamına gelir; ancak, bu çoğunlukla böyle olmaz. Çünkü ayı piyasalarında alım yapmak birçok yatırımcı için endişe vericidir. Bu sebeple, ayı piyasasında almak yerine, boğa piyasasının coşkusu içinde piyasalara katılmak bizleri daha fazla kendine çeker. Ancak boğa piyasasında, fiyatları aşırı şişen ve makul değerinin çokça üzerine çıkan hisselerle karşılaşmak kuvvetli bir ihtimaldir ve bu yüzden bunlara dikkat etmek gerekir.
Teknik anlamda ise, gösterge uyumsuzlukları, dönüş formasyonları ve ortalamalardan aşırı sapmalar gibi boğa piyasasının tükenişine yönelik teknik sinyaller görülmeye başlandığında daha temkinli olunmalıdır.
Ayı Piyasası Nedir?
Piyasalardaki düşüş oranı, son zamanlardaki zirve seviyeye göre %20 bariyerini aştığında, bu oluşuma da ayı piyasası diyoruz.
Grafik 2. Pandeminin Başladığı 2020 Senesinin Mart Ayı Sonlarına Kadar Süren Sert Düşüş, Ayı Piyasası Örneği
Boğa piyasası gibi, ayı piyasasının da ne kadar süreceğiyle ilgili bir kestirimde bulunamayız. Malum teknik analizin temel kurallarından birine göre, bir trendin tersine döndüğüne yönelik kesin sinyaller olmadıkça, trendin sürdüğü varsayılır.
Söz konusu bu düşüş oranı %10’un altında kaldığı müddetçe, bu durumda herhangi bir oluşumdan söz etmiyoruz. %10’u geçmekle birlikte, %20’i aşmayan düşüş hareketleri için ise “düzeltme” tabirini kullanıyoruz.
Ayı Piyasasında Ne Yapmalı?
Tipik bir ayı piyasası, çoğunlukla kurunun yanında yaşın da yandığı zamanlardır ve böyle zamanlarda panik yapmayıp sakin kalabilmek önemlidir.
Klasik yatırım anlayışının temelinde, ucuzdan alıp pahalıya satma düşüncesi vardır. Bu yüzden özellikle elinde hisse pozisyonu bulundurmayan ya da portföyünün büyük bölümünü nakit ve benzerlerinde tutan yatırımcılar için ayı piyasası, aynı zamanda birçok cazip yatırım fırsatının da ortaya çıktığı bir periyot demektir.
Ayı piyasasında yapılacak, kademeli ve düzenli alışlar, ortalama maliyetinin de sürekli düşmesini sağlar. Ama burada önemli çok önemli bir nokta vardır: Bir ayı piyasası evresinde satın alacağınız şirketin temellerini kontrol etmeden, sadece fiyatındaki düşüşe bakarak yapılan seçimler yanıltıcı olabilir.
Bunu bir benzetmeyle anlatacak olursak, ayı piyasasında satın aldığınız hissenin yukarıdan düşen bir bıçak mı yoksa elma mı olduğunu kontrol etmeniz gerekir. Eğer ortak olduğunuz şirket temelde güçlü bir şirketse, bu bir elma yakaladığınız anlamına gelebilir. Ancak sırf fiyatı düşüyor diye, zaten fiyatında köpük olan ya da işleri yolunda olmayan bir şirkete ortak olursanız, elma yakalayacağım derken düşen bir bıçağa el atmış olabilirsiniz ve bu da elinizi kanatır.
Ayı Piyasasında Uygulanabilecek Farklı Yatırım Stratejileri
Önümüzdeki ay, önümüzdeki yıl ya da üç yıl içinde borsa mutlaka düşecektir.
Peter Lynch
Hepimiz ayı piyasalarıyla karşılaşırız; bu yüzden asıl önemli olan oyun planını her duruma karşı iyi kurgulamış olmaktır.
Ayı piyasalarına karşı portföyünüzün iyi çeşitlendirilmiş olması önemlidir. Portföyünüzde, özellikle resesyon dönemlerine dirençli sektörlerde faaliyette bulunan ve ayrıca nakit yönünden zengin şirketlere de yer vermeniz, ayı piyasası içerisinde diğerlerine nazaran düşüşten daha az etkilenmenizi sağlayabilir.
Tüm bunlara ilaveten, ayı piyasalarını az sarsıntıyla atlatabilmek ve hatta fırsata çevirebilmenin yolları yalnızca bunlardan ibaret değildir.
Açığa Satış
Sahip olunmayan bir hisseyi, gelecekte hisse fiyatının daha fazla düşeceği beklentisiyle ödünç alıp (gün içi işlemler takas yükümlülüğü doğurmayacağı için, yatırım kuruluşunun size tanıdığı kredi dâhilinde ödünç işlemini gerektirmeyebilir) sattığınızda buna kısa pozisyon veya açığa satış denir.
Açığa satış yaptığınız hissenin fiyatı beklediğiniz gibi düşerse, ödünç alarak sattığınız hisse senedini daha ucuzdan tekrar alıp, ödünç verene iade ederek kısa pozisyonunuzu sonlandırır ve bu yolla aradaki fark kadar kâr elde etmiş olursunuz.
Örneğin, X hisse senedini hisse başına 40 liradan açığa sattıktan sonra, hisse fiyatı 35 liraya düşerse, açığa satış pozisyonu kapatmak için hisseleri 35 liradan geri alıp pozisyonunuzu kapatabilirsiniz. Bu durumda hisse başı kârınız 40-35=5 lira olacaktır. (İşlem ücretleri ihmal edilmiştir)
Vadeli Sözleşmeler
Bir vadeli sözleşme, herhangi bir endeksi, hisseyi ya da emtiayı bugünden ileriki bir tarih için alıp satabilmenize imkân tanır. Vadeli sözleşmelerdeki söz konusu bu alış veya satış işlemi için yapmanız gereken yalnızca yeterli teminat tutarına sahip olmaktır.
Bu sebeple düşüş beklediğiniz herhangi bir piyasaya ait bir vadeli sözleşmede satış yapmak da (kısa pozisyon), ayı piyasalarında tercih edilebilecek bir diğer yatırım tarzıdır.
GCM Opsiyonları
GCM Opsiyon sözleşmelerinde düşen piyasa stratejilerini uygulamak da, ayı piyasaları karşısında, yatırımcının hareket alanını genişleten çok önemli alternatif olarak karşımıza çıkıyor.
Herhangi bir dayanak varlığı, belirli bir tarihte alma ya da satma hakkı tanıyan opsiyon sözleşmeleri, size her türlü piyasa koşul ve beklentisini yatırıma dönüştürebilme olanağı sunar. Dahası böyle dönemlerde düşüş beklentisi durumunda uygulayabileceğiniz opsiyon stratejilerini, beklentileriniz dâhilinde, hayata geçirebilirsiniz.
Forex
Ayı piyasasında farklı aksiyonlar alınabilmesini sağlayacak yatırım araçlarından söz ederken, Forex piyasasını es geçmek elbette olmaz; çünkü Forex piyasasında kısa pozisyon almak, uzun pozisyona girebilmek kadar pratiktir.
Tüm işlemlerin 1:10 kaldıraç oranıyla yapıldığı Forex piyasası, EURUSD benzeri onlarca paritede, altın ve gümüş gibi emtialarda ya da uluslararası endeksler ve hisse senetleri üzerine türetilmiş çok sayıda CFD ürününde sağladığı bu kısa pozisyon alabilme imkânı ile yatırımcılara piyasalarda çift yönlü işlem yapabilme olanağı sunar.
GCM Yatırım Farkıyla, Borsa İstanbul’da Yatırım Yapın
Geleceğinizin inşasına bugünden başlayın ve yarınlarınıza yatırımı ertelemeyin.
Öyleyse şimdi siz de GCM Yatırım’da kendiniz için bir Yatırım Hesabı başvurusu yapın ve tasarruflarınızı Borsa İstanbul’da değerlendirin.
Üstelik borsa hesabınız açılana kadar, dilerseniz GCM Yatırım’ın sunduğu eşsiz ayrıcalıktan siz de faydalanabilir ve kullanımı tamamen ücretsiz olan “Demo Hisse Hesabı” ile 100.000 TL sanal parayla hiç risk almadan Borsa İstanbul’da yatırım yapmanın deneyimini yaşayabilirsiniz.
