Bitcoin Nedir? Özellikleri Neler, Nasıl Çalışır?

Bitcoin, arkasında herhangi bir devlet otoritesi veya merkez bankası bulunmayan bir kripto para birimidir ve o, Blockchain adı verilen devrimsel bir teknolojiden gücünü alır. Bu teknoloji eşten eşe bir ağ (P2P) üzerine kuruludur; yapılan işlemlerin güvenliği ise kriptografi ve konsensüs üzerinden sağlanır.

Bitcoin günümüz parasal sistemine alternatif oluşturabilecek ve herkesin girişini mümkün kılan açık kaynaklı bir ekosistem ile çalışır. Kimse tek başına onun sahibi değildir ve o hiçbir merkezi otoritenin kontrolüne ihtiyaç duymadan, insanların birbirlerine aracısız bir şekilde para transferleri yapılabilmesini mümkün kılar.

Bitcoin Nedir?

"Dünyada kaç kripto para var?" sorusunun cevabı her gün değişiyor; çünkü bu tür projelere her geçen gün yenileri ekleniyor. 2023 Aralık ayında dünya genelinde 23.000'den fazla kripto para bulunuyor. Ancak, bu geniş çeşitlilik arasında Bitcoin'in özel bir konumu var; çünkü ilk kripto para birimi olmasıyla o, adını neredeyse herkese duyurdu. Peki, herkesin aşina olduğu Bitcoin nedir ve gerçekte ne işe yarar?

Bitcoin, Blockchain teknolojisinin bir ürünüdür ve Bitcoin de, Euro veya Dolar gibi bir değişim, saklama ve ölçü aracı olma amacını taşır. Ancak bir farkla ki, Bitcoin’in arkasında ne FED ne de ECB vardır; ki onun birincil ayırt edici özelliği de, zaten arkasında herhangi bir merkezi otoritenin bulunmayışıdır. Bitcoin gücünü ve değerini eşten eşe bir ağ ve kriptografiden alır. Nasıl bir ağdan bahsediyoruz diye bir soru soracak olursak da, karşımıza şu şekilde bir dünya haritası çıkıyor.

Dünyanın farklı bölgelerinde bulunan ulaşılabilir Bitcoin düğümlerinin (node) yoğunlaşma durumu

Dünya üzerinde internete bağlı olup da arzu eden herkes, örneğin Bitcoin Core gibi bir istemciyi cihazına kurup, haritada görülen eşten eşe ağın bir parçası (node) olabiliyor. Üstelik daha ileri seviye kullanıcılar, bu ağın gelişimine katkıda da bulunabiliyor.

Çoğu kimse Bitcoin’in bir diğer ayırt edici özelliğinin de, alışageldiğimiz paralara göre fizikî bir varlığı olmaması olduğunu düşünebilir. Evet, Bitcoin tamamen, dijital bir varlığa sahiplik uzlaşısı üzerine kurulu bir sistemdir. Fakat bu sanıldığı kadar önemli bir fark değildir; çünkü paranın basıldığı kâğıt zaten hiçbir zaman değer atfedilen bir şey olmamıştır. Bu yüzden paranın kağıt olması (itibari para) ile kaydî veya dijital (digital para kavramı, kripto paraları da kapsamına alan geniş bir çatıdır) olmasının pratikte çok bir farkı olduğu söylenemez.

“Para” ona sahip olanın mevcut durumda ne kadar satın alma gücüne sahip olduğuna dair yalnızca bir ölçü, yani bir enformasyondur. Burada önemli olan nokta “para” denilen varlığın, herkes tarafından kabul görmesi başta olmak üzere, taşınabilir, bölünebilir, çok kıt veya çok bol olmama gibi belirli özellikleri taşıyor olmasıdır. Bitcoin’in bu özellikleri belirli ölçülerde sağladığı söylenebilir. Ancak herhangi bir varlığın para olabilmesi için önemli bir husus daha vardır: Kolay taklit edilemez veya kopyalanamaz olma… İşte bu özelliği Bitcoin, dayandığı Blockchain teknolojisi ile sağlar ve tüm Bitcoin işlemleri şifrelenmiş bir halde halka açık bir deftere birbirine bağlı bloklar halinde kaydedilir ve bu blokların kopyaları dünya geneline dağılmış sunucularda (node) tutulur.

Belirli bir sürede gerçekleşen işlemler eşten eşe denilen dağıtık ağda yayımlandıktan sonra, yaklaşık her on dakikada bir bu işlemler madenciler tarafından blok adı verilen bir grupta toplanır. Ardından madenciler blok özetinde (hash) istenilen çıktıyı bulabilmek için yarışırlar. İlk çözümü yapan, bunu diğerlerine duyurur ve yeni blok, zincire eklenir. Bu sistemde mutabakat, banka gibi merkezi bir güven çemberi yerine, kriptografik kanıta dayalı dağıtık halde tutulan işlem kayıtları üzerindeki fikir birliği sayesinde sağlanır. 

Bitcoin'in Tarihçesi

2008 küresel finansal krizin sismik dalgaları, tüm dünya ekonomilerinde derin bir sarsıntıya yol açarken; geleneksel finansal sistemin sağlam kubbelerinde de çatlaklar oluşmuştu. Sisteme duyulan güvenin erozyona uğradığı, eski paradigmalara duyulan kuşkuların zirveye çıktığı böyle bir dönemde dünya cesurca atılmış bir adıma sahne oldu ve Satoshi Nakamoto isimli gizemli bir figür, 31 Ekim 2008'de finansal sistemin geleneklerini yerinden oynatabilecek bir manifesto ile Bitcoin’in bir bakıma izahnamesini yayımladı: “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System (Bitcoin: Eşten-Eşe Elektronik Ödeme Sistemi).

3 Ocak 2009'da ise, Bitcoin'in başlangıç bloğu (Genesis Block), aynı kaotik finansal ortamın gölgesinde yeşermesi beklenen bir tohum gibi dijital dünyayla buluştu ve bu tarih, Bitcoin’in çıkış tarihi olarak kayıtlara geçti.

Başlangıç bloğundaki işlem, Bitcoin protokolünün teşvik sistemini içermesi dolayısıyla, aynı zamanda ilk Bitcoin’in dolaşıma girmesi demekti. Ancak bu ilk Bitcoin bloğunun başkaca ilginç bir yanı daha vardı. Satoshi Nakamoto, ilk bloğun ham verilerine bir mesaj eklemişti ve bu mesaj manidar bir şekilde The Times gazetesinin aynı güne ait manşetini içeriyordu: Şansölye bankalar için ikinci kurtarma paketinin eşiğinde (Chancellor on brink of second bailout for banks).

Bitcoin’in ilk bloğu: Sol alt kısımda The Times gazetesinin 3 Ocak 2009 tarihli manşeti yer alıyor

Ardından 12 Ocak 2009 tarihi ise, Bitcoin’de ilk para transferinin gerçekleştiği gün olarak kayıtlara alındı ve bu işlem, arkasında herhangi bir merkezi otorite veya devletin olmadığı Blokchain teknolojisinin omuzlarında yüklesen ilk kripto para transferi oldu.

12 Ocak 2009’da Satoshi’nin Hal Finney’e gönderdiği ilk Bitcoin işlem kaydı

Hash ID f4184fc596403b9d638783cf57adfe4c75c605f6356fbc91338530e9831e9e16

Bitcoin Nasıl Kullanılır?

Bugüne kadar mutlaka “Bitcoin nasıl alınır?” diye bir soru aklınıza takılmış olmalı. Daha da önemlisi bir Bitcoin aldığınızda onu nasıl saklayacağınız ve kullanacağınız sorusu da zihninize düşmüştür.

Öncelikle Bitcoin sahibi olmak için ya madenci (miner) olmanız ya da bir kripto borsasında hesaba açmanız gerekiyor. Bitcoin madenciliği, Bitcoin’in ilk çıkış tarihini takip eden zamanlarda görece olarak daha kolaydı, ancak şimdi hem daha zor hem de daha maliyetli… Bitcoin madencisi olmak için bugün çok güçlü CPU (Grafik İşlemcisi) veya bu iş için özel olarak geliştirilmiş özel entegre devre (ASIC’ler) cihazlarına ihtiyacınız var. Alternatif olarak, bulut madencilik servislerinden işlem gücü kiralamak da bir seçenektir.

Öte taraftan borsadan Bitcoin alıp-satmak ise oldukça kolay bir işlemdir. Mahiyet olarak çok farkları bulunsa da, Bitcoin alıp-satmak ile borsadan hisse senedi alıp-satmak arasında pratik anlamda bir fark yoktur. Satın aldığınız BTC’leri ise yine tekrar kripto borsaları yoluyla satabilir ya da bunları bazı ülke seyahatlerinizde ödeme aracı olarak kullanabilirsiniz.

“Bitcoin nasıl saklanır?” sorusunun karşılığı olarak ise birden çok alternatif yöntem karşımıza çıkıyor. Borsadan aldığınız Bitcoin’leri, borsalar sizin yerinize saklar; ki buna barındırma denilir. Barındırma yöntemiyle Bitcoin saklamada anahtar ya da cüzdan kaybetme riski yoktur; fakat işlem yaptığınız borsanın herhangi bir güvenlik zaafı burada risk oluşturur. Bu duruma atfen, “Anahtar senin değilse, Bitcoin de senin değildir.” şeklinde kripto para dünyasında yangın kullanılan bir söz vardır.

Bitcoin saklamak için diğer alternatifler ise, borsada barındırılan coin’lerinizi sıcak cüzdan veya soğuk cüzdanlara transfer etmektir.

Sıcak cüzdan, Bitcoin saklama uygulamalarını ifade eder. Sıcak cüzdan kullanımı, yani sıcak cüzdandan borsaya para aktarma ve çekme işlemleri, soğuk cüzdanlara göre daha pratiktir. Diğer taraftan sıcak cüzdanlar da internete bağlıdır ve bu yüzden soğuk cüzdana göre bir miktar daha riskli kabul edilir.

Soğuk cüzdan ise fizikî ya da daha doğru bir ifadeyle donanımsal saklama araçlarıdır. Soğuk cüzdanlar internete bağlı olmadığından herhangi bir hacker saldırısına karşı tamamen korunaklıdır. Soğuk cüzdanlarda BTC saklamanın tek riski ise, cüzdanın, yani donanımın kaybolmasıdır.

Soğuk Cüzdan Örneği

Bitcoin Nasıl Üretilir?

Bitcoin üretme sürecine madencilik (mining) deniliyor ve bu işle uğraşanlar da madenci (miner) olarak isimlendiriliyor. Bitcoin ortaya çıkış amaçları arasında, enflasyona karşı dayanaklı bir araç olması da yer alıyor. Bu yüzden üretiminin yaklaşık her 4 yılda bir yarılanarak (halving) 2140 yılında bitmesi ve böylelikle Bitcoin arzının 21 milyonla sınırlı kalması bekleniyor. 

Bitcoin madencileri, Bitcoin ödülü kazanmak için altın madencileri gibi bir emek harcıyorlar; ancak ellerinde kazma kürek yok; bunun yerine sahip oldukları donanımların (GPU) işlem gücü ve elektriğini kullanıyorlar. Peki, Bitcoin üretimi nasıl oluyor, diğer bir deyişle madenciler ne yapıyorlar da Bitcoin ödülü kazanıyorlar?

Bitcoin’in blok zincir yapısında, öncelikle yapılan işlemler bir süre toplanarak, tüm kullanıcılara (node) gider. Bu toplanan işlem havuzu (mempool) bir defterin yeni sayfasına yazılan işlem listesi olarak düşünülebilir. Ardından her kullanıcı bu işlemleri bir blok haline getirerek iş ispatı (PoW) için çalışır ve iş ispatını ilk bulan ödülü alır. İş ispatı denilen süreç ise, bir nevi matematik sorusu ya da sudoku çözümüne benzer.

Bitcoin sisteminin iş ispatı yapısının temelinde “SHA-256” denilen 256 bitlik bir özet şifreleme algoritması yatıyor. Bu öyle bir şifreleme sistemi ki, ona ne verirseniz verin, size 64 karakterlik sabit uzunlukta bir çıktı veriyor ve bu çıktılama işlemine öğütme (hashing) deniliyor.  Örneğin, aşağıdaki işlemleri bir bloğa eklemek için şu şekilde bir hash kodu alınabilir:

• Ayşe, Fatma’ya 10 Bitcoin gönderdi.
• Ali, Ahmet’e 3 Bitcoin gönderdi.
• Mehmet, Hüseyin’e 20 Bitcoin’ini gönderdi.

5194B927CD24AB4EB9A38143189A998BDAAB8C42F1E88CA529CF40B4A0492801

(Herhangi bir SHA-256 üreticine yukarıdaki metni yazdığınızda siz de aynı hash çıktısını alabilirsiniz.) 

Yukarıdaki kod, okuma fişlerine benzer bir şekilde yazdığımız 3 işlemin hash çıktısı, diğer bir ifadeyle şifrelenmiş özetidir. Bu çıktının bir benzeri yok ve bu çıktıyı alabilmek için ancak yukarıdaki 3 işleme ait “girdi”yi kullanmanız gerekir. Diğer yandan bu hash çıktısını kullanarak girdiyi geri dönük olarak bulmak ise imkânsız denecek kadar zor. 

Hashing işlemi gördüğünüz gibi aslında son derece kolay bir işlem ve bu yüzden bir ödül gerektirmiyor. Bitcoin ödülünü hak ettirecek soru ise şu: Yukarıdaki işlemlerin sonuna nasıl bir sayı yazayım ki; hash çıktısı 5 sıfır ile başlasın? 

İşte makineler “İş İspatı” yaparken bu soruyu çözmeye çalışıyor. Görünüşte basit bir soru ama sürekli deneme yanılma gerektiriyor.

Bitcoin'in Fiyatını Belirleyen Faktörler

Bitcoin'in madencilik süreci, enerji ve donanım maliyetleri içerir ve bu yüzden Bitcoin’in fiyatlarının marjinal üretim maliyetiyle yakından ilişkili olduğu düşünülmektedir.

Ancak tüm varlıklar gibi Bitcoin'in piyasa fiyatı da temelde arz ve talep koşularına bağlıdır. Bitcoin arzının toplamda 21 milyon adetle sınırlı olması, arz şişkinliğini önlemesi açısından olumlu bir faktördür. Fakat bu Bitcoin sahiplerinin ellerindeki Bitcoin’i daha ucuza satamayacağı anlamına da gelmez.

Öte taraftan Bitcoin, kripto piyasasında en bilinen kripto parası olmasına rağmen oldukça fazla sayıda rakibe sahiptir ve bu da Bitcoin dominansı üzerinde etkidir. Bu yüzden diğer kripto paraların popülerliğindeki artış, Bitcoin'in hakimiyetini azaltarak fiyatında düşüşe yol açabilir.

Bitcoin fiyatlamasını belirleyen bir başka etkenin ise medya olduğu söylenebilir; çünkü medyada Bitcoin hakkında çıkan olumlu ya da olumsuz haberlerin, Bitcoin fiyatlarında dalgalanmalar meydana getirebildiğine geçmişte birçok kere şahit olunmuştur.

Bitcoin’in Avantajları ve Dezavantajları

Birbirine bağlı binlerce makinenin oluşturduğu devasa bir ağ ve geriye doğru değiştirilemeyen bir blok zinciri yapısı… Parasal işlemlerin en çok ihtiyaç duyduğu güven unsurunu merkeziyetsiz bir biçimde sağlayarak, geleceğin parasal sistemi için çığır açıcı bir alternatif oluşturabilir.

Binlerce kripto para projesi olmasına ve Blok Zinciri teknolojisinin birçok alana uygulanabilme potansiyeli bulunmasına rağmen, Bitcoin özellikle “para transferi” işini odağına almış ilk kripto olarak öne çıkıyor ve bu da Bitcoin açısından en önemli avantajlardan birini oluşturuyor. Üstelik Bitcoin’in arzı da belirli bir düzen içerisinde artıyor ve bu da onu enflasyona karşı korunaklı kılıyor.

Şu anda Bitcoin ile sınırlar ötesi para transferlerini son derece güvenli bir şekilde, hızlıca ve çok düşük ücretlerle 7/24 gerçekleştirebiliyorsunuz. Dahası Bitcoin ile dünyanın çok farklı bir ülkesinde alışveriş de yapabilirsiniz. Elbette bu şu an için oldukça sınırlı sayıda ülkede yapabileceğiniz bir şey; fakat gelecekte çok daha fazla sayıda ülke Bitcoin’i yasal bir ödeme aracı olarak kabul edebilir.

Bitcoin’in en öne çıkan dezavantajı ise, şu anda çok genç bir para birimi olması. Yarın hayatımızın ne kadarında olacak ve ne kadarında olmayacak konusunda henüz bir netlik yok. Arkasında bir merkezî otorite olmaması bir avantaj olarak düşünülebilir; ancak arkasında olmayan merkezî otoriteler, Bitcoin’i karşısına alır ve kısıtlayıcı regülasyonlar yapma yolunu seçerlerse, bu Bitcoin’in geleceğine yönelik bir tehdit oluşturabilir. Diğer taraftan kuantum işlemecilerin yaygınlaşması, Bitcoin’in bugün için oldukça sağlam görünen güvenlik duvarlarını sarsabilir mi?.. Doğrusu bu konuda da şüpheler mevcut.

Son olarak paranın değişim aracı olma işlevinden bahsetmiştik. Doğrusu Bitcoin değişim aracı olarak yaygınlaşmasa bile değer saklama işleviyle, altın gibi var olmaya devam edebilir. Ancak volatilitesi bu kadar yüksek olduğu müddetçe, yasal olarak önü açılsa bile, değişim aracı olarak kullanımının yaygınlaşması şimdilik zor gibi görünüyor.

Bitcoin'in Geleceğine Dair Beklentiler

Fiyat tahminlerinin yanılgıya düşme sıklığı çok bilinen bir durum olmasına rağmen, tahminler piyasa duyarlılığının mevcut durumunu değerlendirme açısından bir perspektif sunar. 2024 yılı için Bitcoin yorumlarına bakıldığında ise, temkinli iyimserlikten coşkulu yükselişe kadar Bitcoin için çeşitli fiyat tahminleri yapıldığı görülüyor. Tahminlerdeki iyimserliğin arkasında ise yeni yılda Bitcoin’i yukarı taşıması beklenen üç farklı gelişme yatıyor:

Fed Para Politikası:

İlk hikâye FED’in faiz düşürümü yapacağı beklentisi… Piyasada şu anda 2024 sonuna kadar Fed’den en az 75 baz puanlık bir faiz indirimi geleceğine dair bir beklenti söz konusu ve bu da riskli varlıklara yönelişi destekliyor.

Bitcoin Yarılanması (halving):

Bitcoin yarılanması, 21 milyon Bitcoin’in tamamının çıkarılacağı 2140 yılına kadar her 210.000 blokta bir gerçekleşecek ve bu döngü 4 seneye bir denk geliyor. 740000. bloktaki 4. yarılanmanın ise 1 Mayıs 2024’te gerçekleşmesi bekleniyor. Yarılanma olayı Bitcoin arzını düşürmeyecek; fakat arzdaki artış hızını yarı yarıya yavaşlatacak. Önceki yarılanmalar Bitcoin’de hızlı fiyat yükselişleri yaşatmıştı ve bu yüzden fiyatların yine boğa paternine girmesini bekleyen analistler bulunuyor. Ancak her yarılanmayı çevreleyen finansal koşulların farklı olduğunu ve önceki yarılanma dönemlerinin aynı zamanda küresel para arzındaki artışlarla aynı zamana denk geldiğini de unutmamak gerekiyor. 

Spot Bitcoin ETF Başvurusu: 

Bitcoin ETF’si (Borsa Yatırım Fonu) oluşturmak için SEC’e yapılmış birçok başvuru bulunuyor ve bunlar içerisinde BlackRock Spot Bitcoin ETF başvurusu piyasalar açısından önemli bir beklenti oluşturmuş durumda. Eğer başvuru kabul edilirse, bu Bitcoin için güven kazanımı yanında, Bitcoin sahipliğinin tabana yayılmasında da önemli bir rol oynayacaktır. Diğer taraftan SEC’in Spot Bitcoin ETF’sini onaylaması, Bitcoin’e para girişi sağlayacağından, bu Bitcoin fiyatını 2024 yılında yukarıya taşıyan güçlerden biri olabilir.

Bitcoin Güvenli mi?

Bitcoin’in güvenilir olup olmadığı sorusunu iki farklı açıdan ele almak mümkün. 

Öncelikle, Bitcoin'in güvenli olup olmadığı sorusu sistem odaklı ele alındığında, evet, güvenlidir diyebiliriz. Bitcoin'in temeli olan blok zinciri, dağıtık bir yapıya sahiptir ve bu nedenle güvenilir kabul edilir. Şu ana kadar (yaklaşık 15 yıldır), blok zincirinde herhangi bir temel güvenlik ihlali yaşanmamıştır. 

Ancak, Bitcoin satın alırken çalışılan borsanın güvenliği ayrı olarak ele alınması gereken bir konudur. Çünkü borsadan Bitcoin aldığınızda, doğrudan blok zincirine dâhil olmazsınız ve Bitcoin satın alınan kripto borsaları, farklı güvenlik seviyelerine sahiptir. Bunlardan bazıları yüksek güvenlik protokolleri sunarken, diğerleri daha savunmasız olabilir. Bu nedenle, bir kripto para borsasından Bitcoin almadan önce, platformun güvenlik önlemlerini araştırmak önemlidir.

Ayrıca, sahip olunan Bitcoin'lerin güvenli bir şekilde saklanması da önemlidir. Bitcoin'lerin sıcak veya soğuk cüzdanlarda saklanması, borsada tutulmasına göre daha güvenilir bir yöntem olabilir. Özellikle soğuk cüzdanlar, internete bağlı olmadıkları için çevrimiçi saldırılara karşı daha dirençlidir. Ancak, bu cüzdanlar genellikle daha az erişilebilir olduğu için kısa vadeli alım-satım yapanlar açısından yeterince pratik değildir.

İkinci olarak Bitcoin sistem olarak güvenilir olsa da, bu piyasa riski taşımadığı anlamında ele alınmamalıdır. Çünkü Bitcoin görece yeni bir teknoloji ve yeni bir finansal enstrüman sayılır ve geçmiş fiyatlamasına bakıldığında çok yüksek seviyede iniş çıkışlara sahne olduğu görülmüştür.