Fesih Nedir, Fesih Süreci Ne Demek?

Hayatta her hukukî ilişkinin bir başlangıcı vardır, peki ya sonu? Bazen bir anlaşma, sözleşme veya iş birliği çeşitli sebeplerle sonlanır ve bu noktada fesih gündeme gelir.

Fesih Nedir?

“Fesih” kelimesi Arapça kökenlidir ve “bozmak, hükümsüz kılmak veya bir yükümlülüğü sona erdirmek” anlamlarına gelir.
 Zamanla bu kelime, Türk hukuk dilinde yerleşmiş ve özellikle sözleşme veya anlaşmaların sona erdirilmesi bağlamında teknik bir terim haline gelmiştir.

Hukukî açıdan fesih; bir sözleşmenin, taraflardan biri ya da her ikisinin iradesiyle, belirli usul ve şartlara bağlı olarak ileriye dönük şekilde sona erdirilmesi anlamına gelir.

Örneğin, bir hizmet sözleşmesi feshedildiğinde, geçmiş döneme ilişkin hizmetler için ödeme yükümlülüğü devam eder; ancak geleceğe yönelik olarak sözleşme hükümleri sona erer.

Fesih Süreci Nasıl İşler?

Fesih süreci keyfî biçimde yürütülemez çünkü hukuki ilişkilerde belirlilik esastır. Bu nedenle sürecin nasıl ilerleyeceği sözleşmenin türüne ve ilgili kanunlara bağlıdır. Her sözleşme türü için geçerli kurallar farklıdır ve bu kurallar, fesih hakkının kullanılma biçimini ve süresini belirler.

Genel olarak fesih süreci, fesih kararının gerekçesinin netleşmesiyle başlar. Taraflardan biri yükümlülüklerini yerine getirmemiş, sözleşme şartlarını ihlal etmiş veya taraflar arasında anlaşmazlık oluşmuşsa, fesih hakkı doğabilir.

Belirsiz süreli sözleşmelerde taraflar, ihbar süresine uyarak fesih hakkını tek taraflı olarak kullanabilir. Süreli sözleşmeler ise belirlenen süre sonunda ilişki kendiliğinden sona erer; ancak bu tür sözleşmelerin de, süresi dolmadan önce haklı gerekçelerle feshi mümkündür.

Fesih sürecinin temel işleyişi, fesih gerekçesinin belirlenmesi, kararın diğer tarafa resmî olarak bildirilmesi (iadeli taahhütlü mektup, noter aracılığı veya e-posta gibi ispatlanabilir bir yöntemle) ve bildirimle başlayan ihbar veya yasal sürelerin tamamlanmasının ardından sözleşmenin ileriye dönük olarak sona ermesi şeklinde özetlenebilir.

Fesih Nedenleri Nelerdir?

Fesih süreci; sözleşmenin ihlali, yükümlülüklerin yerine getirilmemesi, anlaşmazlıklar, yasal gerekçeler veya bazı durumlarda taraflardan birinin tek taraflı iradesiyle başlatılabilir.

Örneğin, taraflardan birinin temerrüde düşmesi (Türk Borçlar Kanunu madde 126) fesih hakkı doğurabilir. Bu durumda alacaklı, ifa ve gecikme tazminatı talep edebileceği gibi, sözleşmeyi feshederek sözleşmenin süresinden önce sona ermesi nedeniyle uğradığı zararın giderilmesini de isteyebilir.

Yatırımcılar açısından da, borsada veya fon yatırımlarıyla ilişkili sözleşmelerde fesih süreci farklı şekillerde önem kazanabilir. Örneğin bir yatırım fonunun feshi veya halka açık şirketlerin çeşitli iş sözleşmelerini sona erdirmesi yatırımcı kararlarını etkileyebilir.

Bu bağlamda, Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği (III-52.1) 28. maddesi uyarınca bir fonun (şemsiye) sona erme nedenleri şu şekilde sıralanmıştır:

• Süreli yatırım fonlarında sürenin sona ermesi,
• Süresiz fonlarda ise kurucunun, SPK’nin (Sermaye Piyasası Kurulu) uygunluk görüşünü aldıktan sonra en az altı ay önceden fesih bildiriminde bulunması,
• Kurucunun faaliyet şartlarını kaybetmesi,
• Kurucunun mali durumunun taahhütlerini karşılayamayacak ölçüde zayıflaması, iflas etmesi veya tasfiyeye girmesi,
• Fonun kendi mali yükümlülüklerini karşılayamaz hale gelmesi ve bu durumun yatırımcıların yararına olmadığına Kurulca karar verilmesi.

Fesih Süreleri Nasıldır?

Sözleşmelerde "fesih süresi" denildiğinde, genellikle akla ilk gelen ihbar (bildirim) süresi olur. İhbar süresi, bir sözleşmeyi sona erdirmek isteyen tarafın kararını diğer tarafa resmen bildirdiği andan itibaren işlemeye başlayan ve karşı tarafa hazırlık yapabilmesi için tanınan süredir.
 Örneğin, bir sözleşmede bir aylık ihbar süresi öngörülmüşse; fesih bildirimi yapıldıktan sonra sözleşme bir ay daha yürürlükte kalır.

Ancak hukukî açıdan “fesih süresi” yalnızca ihbar süresini değil, aynı zamanda fesih hakkının kullanılabileceği yasal süreyi de kapsar. Bu durum özellikle haklı bir fesih nedeninin (örneğin, sözleşmenin ciddi biçimde ihlal edilmesi) ortaya çıkması halinde önem kazanır. Böyle bir durumda, ihlali öğrenen tarafın fesih hakkını kullanmak için makul bir süresi vardır. Bu süre içinde harekete geçilmezse, fesih hakkı düşebilir.

Süreler konusunda dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise, bazı sözleşme türlerinde kanunların özel düzenlemeler içermesidir. Örneğin, iş sözleşmeleri, kira sözleşmeleri veya vekâlet sözleşmeleri gibi alanlarda ihbar ve fesih süreleri kanunlarda açıkça belirtilmiştir. Bu nedenle her sözleşme türü için uygulanacak süreler farklılık gösterebilir.

Fesih ile İptal Arasındaki Farklar Nelerdir?

Fesih ve iptal, her ikisi de bir sözleşmenin bitişini ifade etse de, etkileri ve uygulama şekilleri bakımından esastan farklılıklar içerir.

Öncelikle fesih, geçerli bir sözleşmenin taraflardan biri veya her ikisi tarafından ileriye dönük (ex-nunc) olarak sona erdirilmesini kapsar. Diğer bir ifadeyle, fesih anından itibaren sözleşme hükümleri uygulanmaz hâle gelir, ancak geçmişte yapılmış işlemler ve kazanılmış haklar korunur.

Ancak iptal ise; genellikle hile, tehdit veya gabin gibi irade sakatlıklarında gündeme gelir. Bu durumda, mahkeme kararı veya taraflardan birinin tek taraflı beyanı ile sözleşme baştan itibaren (ex-tunc) ortadan kaldırılır. Öte yandan, mutlak butlan hallerinde -örneğin sözleşmenin kanuna veya ahlaka aykırı olması durumunda- sözleşme baştan itibaren hiçbir hukuki sonuç doğurmamış sayılır.

Fesih Sonrası Hak ve Yükümlülükler

Fesih ile iptal arasındaki farktan da anlaşılacağı üzere, feshedilen bir sözleşme geçmiş döneme ilişkin hak ve yükümlülükleri ortadan kaldırmaz. Bu durumun en tipik iki sonucu, fesih sonrası ortaya çıkabilecek tazminat talepleri ve sözleşme türüne özgü tasfiye süreçleridir.

Nitekim haklı nedenle fesih halinde, feshe sebep olan taraf, diğer tarafın uğradığı zararları gidermekle yükümlüdür ve bu yüzden tazminat talebi söz konusu olabilir. Bu tür zararlar ise ikiye ayrılır:

• Olumlu Zarar: Sözleşmeye güvenerek yapılan fakat boşa giden masrafların tazmini.
• Olumsuz Zarar: Sözleşme sağlıklı bir şekilde sürseydi elde edilecek olan menfaat kaybının tazmini.

Ayrıca fesih sonrası hak ve yükümlülükler, tazminatın yanı sıra, sözleşmenin türüne göre tasfiye süreçlerini de beraberinde getirebilir. Bunun en net örneklerinden biri de yine yatırım fonlarının feshidir. Örneğin (yine aynı Tebliğ’in 28. maddesinin devamına göre) bir fonun feshi halinde fon malvarlığı, içtüzük ve izahnamede yer alan esaslara göre tasfiye edilir ve tasfiye bakiyesi, katılma payı sahiplerine payları oranında dağıtılır.

Fesih bildiriminin ardından yeni katılma payı ihraç edilemez. Tasfiye süreci sonunda hâlâ fona iade edilmemiş katılma paylarının bulunması durumunda ise, bu paylar için yatırımcıların satış talimatı beklenmeksizin fon varlıkları satılarak elde edilen tutarlar, kurucu veya katılma payı alım satımı yapan kuruluş nezdinde açılacak hesaplarda, yatırımcılar adına ters repo işlemleri ya da SPK tarafından uygun görülen diğer sermaye piyasası araçlarında nemalandırılır.