VİOP Uzlaşma Fiyatı Nedir?
VİOP’ta işlem yapan yatırımcılar için uzlaşma fiyatının ne olduğunu ve nasıl bir işleve sahip olduğunu bilmek son derece önemlidir.
Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda işlem gören vadeli kontrat ve opsiyon sözleşmelerinde, vade süresince teminat gereksinimi güncellenmesi ve vade sonunda kâr zararların hesaplanmasında baz alınan fiyata uzlaşı fiyatı denir. Vadeli piyasalardaki uzlaşma fiyatları ilgili sözleşmenin seans sonunda gerçekleşen son işlem fiyatından farklıdır.
Vadeli sözleşmelerin günlük kâr/zarar ve buna bağlı olarak yatırımcının teminat gereksinimine yönelik olarak yapılacak hesaplamalara baz teşkil etmesi için belirlenen fiyata günlük uzlaşma fiyatı denilirken; nakdî uzlaşma şeklinde vade sonu kâr/zarar durumlarını netleştirmede baz alınması için hesaplanan değer ise vade sonu uzlaşma fiyatı olarak isimlendirilir.
VİOP’ta günlük uzlaşma fiyatı ve vade sonu uzlaşma fiyatı hesaplama yöntemleri ise birbiriyle aynı değildir.
Vadeli Sözleşmelerde Günlük Uzlaşma Fiyatı Nasıl Hesaplanır?
VİOP’ta işlem gören vadeli sözleşmelerin gün sonu kâr/zarar hesaplamalarında ve buna bağlı olarak gerçekleşen bakiye güncellemelerinde günlük uzlaşı fiyatları esas alınır.
Yatırımcının günlük uzlaşma fiyatına göre hesaplanan bakiyesi, başlangıç teminatının altına düştüğü takdirde, yatırımcıya bir sonraki günde teminat tamamlama çağrısı yapılır.
Günlük uzlaşı fiyatı ise şöyle hesaplanır:
a) Normal seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir.
b) Eğer son 10 dakika içerisinde 10’dan az işlem yapıldıysa, normal seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 işlemin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır.
c) Normal seans içerisinde 10’dan az işlem yapıldıysa, normal seans içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı alınır.
d) Normal seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir.
Seans sonunda yukarıda belirtilen yöntemlere göre günlük uzlaşma fiyatının hesaplanamaması veya hesaplanan fiyatın piyasayı doğru yansıtmadığına kanaat getirilmesi durumunda, aşağıda belirtilen yöntemler tek başına ya da birlikte kullanılarak günlük uzlaşma fiyatı tespit edilebilir.
a) Seans sonundaki en iyi alış ve satış kotasyonlarının ortalaması,
b) Dayanak varlığın spot fiyatı veya sözleşmenin diğer vade ayları için geçerli olan günlük uzlaşma fiyatları da dikkate alınarak hesaplanacak “teorik” fiyatlar.
Vadeli Sözleşmelerde Günlük Uzlaşı Fiyatına Göre Kâr/Zarar Hesaplaması Nasıl Yapılır?
Yatırımcının herhangi bir vadeli sözleşmede işlem açtığı ilk günkü kâr zarar hesaplaması, işlem yapılan fiyat ile o gün sonundaki uzlaşma fiyatı arasındaki farka göre hesaplanırken; sonraki günlere taşınan açık pozisyonların kâr veya zararı, bir önceki işlem gününün uzlaşma fiyatı ile hesaplama yapılan günün uzlaşma fiyatı arasındaki farka göre belirlenir. Bu işleme “Piyasaya Göre Ayarlama” (Mark-to-Market) denir.
Vadeli sözleşmelerin günlük uzlaşma fiyatları, günlük kâr zarar durumunun netleştirilmesini ve bu sayede bakiyenin güncellenmesini sağlarken; bununla ilişkili olarak yatırımcının teminat tamamlama ihtiyacı olup olmadığını belirlemek için de esas alınacak fiyat işlevi görür.
Vadeli Sözleşmelerde Örnek Kâr Zarar Hesaplaması
Yatırımcının VİOP’ta aldığı pozisyon ve mevcut bakiye durumu aşağıdaki gibidir:
Bakiye: 10.000 TL
İşlem: F_USDTRY0123 (Ocak 2023 vadeli, USD/TRY) kontratında 1 lot Alış
Vadeli USD/TRY alış fiyatı: 18,85 TL
Sözleşme Büyüklüğü: 1000 Dolar
Başlangıç Teminatı: 2660 TL
Gün sonu uzlaşma fiyatı: 19,00 TL
Kâr/zarar: (19,00-18,85)*1000=150 TL
Açıklama: Yatırımcı Ocak 2023 vadeli USD/TRY dayanak varlıklı vadeli sözleşmeyi 18,85 lira fiyattan satın almıştır. Diğer bir ifadeyle 1 lot vadeli sözleşme başına 1000 doları 2023 Ocak ayı sonunda 18,85 liradan almak üzere vadeli sözleşmeyi satan tarafla anlaşmıştır ve bunun için 10.000 TL’lik bakiyesinden 2660 TL’yi başlangıç teminatı olarak kullanmıştır. Vadeli sözleşme alımı neticesinde, gün sonu uzlaşma fiyatına göre yatırımcı 150 TL kâr etmiştir. Buna göre yatırımcının bir sonraki gün, hesabında göreceği güncellenmiş bakiye tutarı 10.150 TL olacaktır (kesintiler ihmal edilmiştir).
Teminat Tamamlama Çağrısı
Yatırımcının bakiyesi, vadeli sözleşmelerdeki herhangi bir açık pozisyondan doğan zarar sebebiyle başlangıç teminatının altına düştüğü durumda yatırımcıya teminat tamamlama çağrısı yapılır ve söz konusu bu zarar tutarı hesaplamasında da günlük uzlaşma fiyatları kullanılır.
Örneğin yukarıdaki gibi 10.000 TL bakiyesi olan bir yatırımcının açık vadeli sözleşme işleminden dolayı zararı 10.000 TL-2660 TL=7340 TL’yi aşarsa ilgili yatımcı teminat tamamlama çağrısı alacak ve bu durumda bir sonraki gün 13.30’a kadar eksilen bakiyesini, en az başlangıç teminatı tutarına kadar yükseltmesi gerekecektir.
VİOP Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı
Yatırımcılar, VİOP’taki herhangi bir vadeli sözleşmedeki açık pozisyonlarını kapatmak için vade sonunu beklemek zorunda değildir. Bunun yerine VİOP’un işlem saatleri içerisinde, vadesi gelmeyen vadeli sözleşmeler ters işlem yapılmak suretiyle kapatılabilir. Ters işlem, herhangi bir vadeli sözleşmede alış ya da satış pozisyonundayken, aynı sözleşmede ve aynı büyüklükte, alışa karşı satış, satışa karşı alış yapmaktır. Örneğin F_USDTRY0123 vadeli sözleşmesinde 10 adet alış pozisyonu, vade sonu gelmeden aynı sözleşmede VİOP’ta yapılacak 10 adetlik satış ile kapanmış olur.
Ancak herhangi bir vadeli sözleşmedeki alış ya da satış pozisyonu, vade süresince kapatılmamış ise, söz konusu vadeli sözleşme, önceden sözleşme standartlarında belirlenmiş olan uzlaşı şekline göre vade sonu işlemleriyle son bulur. Vadeli sözleşmelerin uzlaşı şekli fizikî ya da nakdî uzlaşı olarak ikiye ayrılır. Fiziki uzlaşı, vadeli sözleşme alımı-satımı sırasında tarafların üzerinde anlaştığı fiyat üzerinden, ilgili dayanak varlığın taraflar arasında el değiştirmesi şeklinde yapılır. Diğer taraftan nakdî uzlaşı yöntemi şeklinde ise, yalnızca işlem neticesinde kârda olan tarafa, kârı miktarınca karşı tarafın ödeme yapması gerekir. Alıcı veya satıcının kâr-zararı ve dolayısıyla bir tarafın diğer tarafa yapması gereken ödeme tutarının belirlenmesinde ise vade sonu uzlaşma fiyatı esas alınır.
Dikkat: Fiziki teslimata dayalı türev sözleşmelerde, son işlem gününden önce pozisyonların kapatılması gerekmektedir. İlgili pozisyonların son işlem gününe kadar kapatılmaması durumunda, pozisyonların tamamı son işlem gününde GCM Yatırım tarafından kapatılır.
Örneğin yine F_USDTRY0123 sözleşmesinde 10 adetlik alışı olan bir yatırımcı, vade sonuna kadar (2023 Ocak aynının son iş günü) pozisyonunu kapatmadıysa, vade sonu için belirlenen uzlaşma fiyatı üzerinden, vadeli sözleşme satıcısından 10.000 dolar satın alacaktır. Ancak söz konusu vadeli sözleşmede uzlaşı şekli nakdî olduğu için, bu işlem gerçekleşmeyecek, bunun yerine vadeli sözleşme alım-satımı sırasında gerçekleşen fiyat ile vade sonu uzlaşma fiyatı arasındaki farkın pozitif ya da negatif olmasına göre, ya alıcı satıcıya ya da satıcı alıcıya aradaki farkı nakdî olarak ödeyecektir.
VİOP Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Nasıl Hesaplanır?
Hesaplanan vade sonu uzlaşma fiyatının, sözleşmeye dayanak olan varlığın, vade tarihindeki spot fiyatını tutarlı bir şekilde yansıtıyor olması önemlidir. Bu sebeple, vade sonu uzlaşma fiyatı hesaplaması, vadeli sözleşmelerin dayanak varlık tipine göre farklı şekillerde belirlenir.
Örneğin VİOP’ta ürün bazında en çok işleme konu olan vadeli sözleşmelerden biri olan Bist 30 Endeks vadeli işlem sözleşmelerinde vade sonu uzlaşı fiyatı, Bist 30 Endeksinin son işlem gününde spot piyasadaki seansta sürekli müzayedenin son 30 dakikası süresince ilan edilen endeks değerlerinin zaman ağırlıklı ortalaması ile BIST 30 Endeks kapanış değerinin sırasıyla %80 ve %20 oranlarıyla ağırlıklandırılması ile hesaplanan değerin en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile hesaplanır.
Pay vadeli sözleşmelerinde ise, spot piyasadaki seansta oluşan kapanış fiyatı, vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kabul edilir.
USD/TRY ve EUR/TRY gibi döviz vadeli sözleşmelerinin vade sonu uzlaşı fiyatı ise, son işlem günü saat 15.30’da TCMB tarafından açıklanan gösterge niteliğindeki ABD Doları alış ve satış kurlarının ortalaması alınarak bulunur.
Bunun dışında yer alan ve göreli olarak daha az işleme konu olan vadeli sözleşmelerde işlem yapan yatırımcılar ise, ilgili vadeli sözleşmelerin vade sonu uzlaşma fiyatların nasıl ve neye göre hesaplandığını öğrenmek için Bist’in kaynaklarına bakabilirler.
GCM Yatırım ile Vadeli Piyasaları Keşfet
GCM Yatırım’da açacağınız bir VİOP hesabı ile türev araçlarla etkin bir risk yönetimi yapabilir ya da farklı dayanak varlıklara alternatif bir yoldan yatırım gerçekleştirebilirsiniz.
VİOP’ta nasıl yatırım yapabileceğinizi görmek için şimdi siz de saniyeler içerisinde Ücretsiz GCM VİOP Deneme Hesabı oluşturun ve hiç risk almadan 100.000 TL sanal parayla VİOP’un işleyişini keşfetmeye başlayın.
GCM Yatırım ile VİOP Yatırımı Yapmak İçin Ücretsiz Demo Hesabınızı Şimdi Oluşturun
