Varlık Fonu Nedir? Türkiye Varlık Fonu Ne İşe Yarar?

"Varlık Fonu" kavramı, aslında bir ülkenin geleceğine yaptığı bir tür yatırım kumbarasıdır. Bu fonlar; ekonomik istikrarın desteklenmesi, stratejik yatırımların finanse edilmesi ve kamu varlıklarının daha etkin değerlendirilmesi amacıyla oluşturulmaktadır. Türkiye Varlık Fonu (TVF) ise bu küresel çerçevenin, Türkiye’ye özgü bir uygulamasıdır.

Peki, bu devasa bütçeli yapılar tam olarak nasıl çalışır ve hayatımıza nasıl dokunur? Gelin, bu 'devasa kumbaraların' iç yüzünü ve nasıl işlediklerini birlikte keşfedelim.

Varlık Fonu Nedir?

Genel literatürde varlık fonları; devletlerin bütçe fazlası, doğal kaynak gelirleri (petrol, doğalgaz gibi) veya kamuya ait varlıkları biriktirerek uzun vadeli yatırımlara dönüştürdüğü devlet destekli yatırım araçlarını ifade eder.

Bu kapsamda varlık fonu yapıları, klasik bütçe yönetiminden farklı olarak parayı "harcamaya" değil, "çoğaltmaya" ve ekonomik şoklara karşı bir kalkan oluşturmaya odaklanır. Buna göre varlık fonları odaklanma olarak;

• kamu gelirlerinin günlük harcamalara yönlendirilmesi yerine,
• uzun vadeli yatırım ve finansman amacıyla değerlendirilmesini esas alır.

Bu yönüyle bu tür fonlar, devletlerin finansal piyasalarda doğrudan yatırımcı olarak yer almasını da sağlar.

Varlık Fonu Ne İşe Yarar?

Genel literatürde varlık fonları, devletlerin sahip olduğu varlıkları pasif biçimde elde tutmak yerine, risk–getiri dengesi gözeterek aktif bir portföy yönetimi yapılmasını sağlayan kurumsal yapılar olarak karşımıza çıkar.

Bu çerçevede varlık fonlarının temel işlevi; kamuya ait varlıkların ekonomik döngülerden bağımsız olarak uzun vadeli bir perspektifle yönetilmesi, finansal piyasalarda kurumsal yatırımcı rolü üstlenilmesi ve bu yolla kamu bilançosunun zaman içinde daha esnek bir yapıya kavuşturulmasıdır.

Varlık fonları, bütçe politikalarının kısa vadeli kısıtlarından ayrışarak; yatırım kararlarının dönemsellikten arındırılmış, daha istikrarlı ve stratejik bir çerçevede alınmasına imkân tanır. Bu yönüyle, kamu maliyesi ile finansal piyasalar arasında tamamlayıcı bir araç işlevi görür.

Varlık Fonlarının Amaçları Nelerdir?

Dünya genelinde varlık fonlarının amaçları genel olarak şu üç çerçeve içinde toplanır:

• Ekonomik İstikrar: Gelirlerin (örneğin petrol fiyatları) düştüğü dönemlerde ekonomiyi dengelemek.
• Gelecek Nesillere Aktarım: Doğal kaynaklardan gelen zenginliği, o kaynaklar tükendiğinde bile kullanabilmek adına yatırıma dönüştürmek.
• Stratejik Yatırım: Ülke için kritik öneme sahip sektörleri (teknoloji, enerji, altyapı) finanse etmek.

Her varlık fonu, ülkenin ekonomik yapısına ve ihtiyaçlarına göre bu amaçlardan birine veya birkaçına öncelik verir. Türkiye Varlık Fonu’nun ağırlıklı olarak konumlandığı yer ise, son kategori olarak işaret ettiğimiz “kalkınma” amacıdır.

Türkiye Varlık Fonu Nedir?

Türkiye Varlık Fonu (TVF), 26 Ağustos 2016 tarihinde 6741 sayılı Kanun ile kurulmuş, Türkiye’nin stratejik değerlerini profesyonel bir portföy anlayışıyla yönetme maksadını taşıyan milli bir yatırım şirketidir ve varlığa dayalı bir kalkınma fonu olarak yönetilir.

Türkiye Varlık Fonu, aynı zamanda özel hukuk hükümlerine tabi bir anonim şirket yapısında (TVF Yönetimi A.Ş.) faaliyet gösterir ve bu özellik fonun; bürokratik engellere takılmadan, küresel piyasalarda esnek ve ticari bir rasyonaliteyle hareket etmesini sağlar.

Fonun kuruluşu; kamuya ait stratejik nitelikteki varlıkların tek bir portföy altında toplanarak, bu varlıkların ekonomik değerinin artırılması ve yatırım kapasitesinin güçlendirilmesi amacına dayanmaktadır. Bu bakımdan Türkiye Varlık Fonu, geleneksel anlamda bir tasarruf fonu değildir ve bu fon; mevcut kamu varlıklarının bilanço gücünü kullanarak yatırım ve finansman faaliyetleri yürütmek üzere yapılandırılmıştır.

Türkiye Varlık Fonu’nun Görevleri

Türkiye Varlık Fonu’nun üstlendiği kritik görevler ve amaçlar şu şekilde özetlenebilir:

• sermaye piyasalarında araç çeşitliliği ve derinliğine katkı sağlamak,
• kamuya ait varlıkları ekonomiye kazandırmak,
• stratejik ve büyük ölçekli yatırımlara iştirak etmek,
• yurt içi ve yurt dışı piyasalardan finansman sağlamak,
• portföyünde bulunan varlıkları yatırım ve finansman amaçlı yönetmek.

Türkiye Varlık Fonu Şirketleri Listesi

Türkiye Varlık Fonu’nun portföyü; finans, enerji, ulaştırma, iletişim, madencilik, tarım/gıda ve gayrimenkul gibi stratejik sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerden oluşmaktadır ve Türkiye’nin en köklü ve güçlü markalarını bünyesinde barındırır.

Türkiye Varlık Fonu şirketleri listesinden öne çıkanlardan bazıları şunlardır:

Türkiye Varlık Fonu Nasıl Yönetilir?

Türkiye Varlık Fonu yönetim yapısı, en üst düzeyde şeffaflık ve stratejik karar alma üzerine kuruludur ve Fon, doğrudan Cumhurbaşkanlığına bağlıdır. Fonun yönetimi, Yönetim Kurulu aracılığıyla yürütülürken; Yönetim Kurulu Başkanı Cumhurbaşkanıdır. Fon faaliyetlerinin denetimi ise bağımsız denetim kuruluşları ve TBMM (Plan ve Bütçe Komisyonu) tarafından yapılır.

Dolayısıyla TVF'nin yönetim yapısı, hızlı ve etkin karar alma ihtiyacı ile kamusal sorumluluk dengesi üzerine kurulmuştur. Yönetim modeli, siyasi iradenin stratejik vizyonunu doğrudan uygulamaya koyabilen merkezi bir yapıdadır.

Dünyadaki Varlık Fonları ile Karşılaştırma

Dünyadaki varlık fonu örnekleri incelendiğinde, doğal kaynak zengini ülkelerin bu alanda öncü olduğu görülmektedir. Bu ülkelerde kurulan fonlar, çoğunlukla petrol ve doğal gaz gelirlerinden beslenmekte ve oldukça büyük ölçeklere ulaşmaktadır.

Örneğin Norveç Emeklilik Fonu - Küresel (Government Pension Fund Global - GPFG), petrol gelirlerine dayalı yapısıyla 2 trilyon doları aşan büyüklüğü ile dünyanın en büyük varlık fonu konumundadır. Benzer şekilde Abu Dabi Yatırım Otoritesi (Abu Dhabi Investment Authority - ADIA), Orta Doğu’daki hidrokarbon gelirlerinin değerlendirilmesinde merkezi bir rol üstlenmektedir. Yine bunun yanında Suudi Arabistan'ın varlık fonu olan Kamu Yatırım Fonu (Public Investment Fund - PIF) da Orta Doğu’da önemli bir portföy büyüklüğüne sahip fonlar arasındadır.

Doğal kaynak dışı modellerde ise fonların finansman kaynağı daha çok ticaret fazlaları, döviz rezervleri veya kamu varlıklarıdır. Bunun da en öne çıkan dünya örneği, Çin Yatırım Kurumu’nun (China Investment Corporation - CIC) yönettiği ve Çin’in yüksek ihracat fazlası ve biriken rezervlerini değerlendirmek amacıyla yapılandırıldığı fondur. Ayırca Temasek Holdings (Singapur) ise yaklaşık 330 milyar dolar civarındaki portföyüyle, doğrudan kamu şirketleri üzerinden kurgulanan varlık fonu modelinin bilinen örneklerinden bir diğeridir.

Tüm bu varlık fonu yapıları; bu fonların finansman kaynakları, yatırım hedefleri ve kamu bütçesiyle kurdukları ilişki bakımından farklı modellere ayrıldığını göstermektedir. Dolayısıyla fonların değerlendirilmesinde hangi ekonomik ihtiyaca cevap verdikleri oldukça belirleyici bir faktördür.

Bu çerçevede doğal kaynak gelirlerine dayalı varlık fonları, emtia fiyatlarındaki dalgalanmaların bütçe üzerindeki etkisini sınırlamayı ve uzun vadeli tasarruf oluşturmayı amaçlarken; doğal kaynak zenginliği bulunmayan ülkelerde kurulan fonlar ise, genellikle kamuya ait şirketler ve varlıklar üzerinden yapılandırılmakta ve ekonomik dönüşüm süreçlerine daha direkt bir şekilde temas etmektedir.

Türkiye Varlık Fonu da bu ikinci gruba daha yakın bir konumda yer almaktadır. Çünkü TVF’nin yapısı daha çok, kamu varlıklarının portföy yaklaşımıyla yönetilmesine ve bu varlıkların finansal kapasitesinin yatırım amaçlı kullanılmasına dayanmaktadır.

Varlık Fonları ile İlgili Sık Karıştırılan Kavramlar

Varlık fonları, kamuya ait varlıklarla ilişkilendirildikleri için zaman zaman farklı kurum ve uygulamalarla karıştırılabilmektedir. Bu karışıklık, fonların işlevinin yanlış yorumlanmasına yol açabilmektedir.

Öncelikle varlık fonları ile merkez bankası rezervleri birbirinden net biçimde ayrılır. Merkez bankası rezervleri, para politikası ve finansal istikrar amacıyla tutulurken; varlık fonları yatırım ve portföy yönetimi mantığıyla hareket eder. Rezervler kısa vadeli likidite ve güven unsuru amaçlıdır, ancak varlık fonları uzun vadeli değer yaratmayı hedefler.

Benzer şekilde varlık fonlarının, bir özelleştirme politikası gibi değerlendirilmesi de bir kavram karışıklığı ile ilgilidir. Özelleştirmede amaç, kamuya ait bir varlığın mülkiyetinin özel sektöre devredilmesidir ve burada devletle bağ tamamen kopabilir. Oysa varlık fonuna devirde ise mülkiyet kamuya ait olmaya devam eder; değişen ise, varlığın yönetimin biçimi ve kullanım amacıdır. Bu çerçevede bir şirketin varlık fonuna devri, “elden çıkarma ve özelleştirme” değil, portföy yönetimi yaklaşımıyla yönetme amacına yöneliktir.

Son olarak, varlık fonlarının bütçe dışı yapıları nedeniyle “alternatif bütçe” olarak değerlendirilmesi de yaygın bir yanılgıdır. Varlık fonları bütçenin yerine geçen yapılar değil; kamu maliyesini tamamlayıcı, yatırım ve finansman odaklı kurumsal araçlardır.