Varantlarda İşlem Esasları
Varantlarda işlem esasları işlem görülen piyasa, işlem yöntemi, piyasa yapıcı, kotasyon, kaldıraç, işlem adımları gibi konularda temel farklılıklar içermektedir. Varantlarda işlem esasları şu şekildedir;
Piyasa
Varantlar Borsa İstanbul Pay Piyasası Kurumsal Ürünler Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı’nda, “sürekli müzayede sistemi ile piyasa yapıcılı işlem görür.
Piyasa Yapıcılığı
Varantlar piyasa yapıcı üye olmadan işlem göremezler. Dolayısıyla her varantta en az bir piyasa yapıcı üye olması zorunludur. Piyasa yapıcılar birden fazla varantta piyasa yapıcılığı yapabilirler.
Varant ihraççısının ya da piyasa yapıcısının piyasa yapıcılığı adına alış ve satış olmak üzere sürekli çift taraflı kotasyon vermekle yükümlüdür.
Varantlarda işlem
Varantlarda piyasa yapıcı kotasyon verilmeden emir kabulü ve işlemler başlayabilir.
Verilen alış ve satış kotasyonları fiyat ve zaman önceliği kuralına göre sistemde yer alır. Sistemdeki emirler karşı taraftaki uygun emirler ile eşleştiğinde gerçekleşir.
Varantlarda yatırımcılar pasif emir verebilirler. Yatırımcı emirleri karşılıklı eşleşebileceği gibi piyasa yapıcı emirleri ile de eşleşebilir. Piyasa yapıcıların emirleri de kendi aralarında eşleşebilir.
Piyasa yapıcı en düşük kotasyon olarak 1 kuruş verebilir, varantın değerinin bir kuruşun altında olması dahi bu kuralı değiştiremez. Bu çerçevede piyasa yapıcı alış kotasyonunda 1 kuruş, satış kotasyonunda ise 2 kuruştan fazla veremez.
Varantlar açılış kapanış ve gün ortası seansına dahil edilmez çünkü varantın fiyatı dayanak varlık üzerinden gelişir.
Varantlarda baz fiyat uygulanmaz, taban ve tavan sınırlaması yoktur, serbest marjlıdır.
Varantlarda fiyat adımı tüm varantlarda ve fiyat seviyelerinde 1 kuruştur.
Varantlarda seans içinde emir iptali serbesttir.
Varantlarda açığa satış gerçekleşemez.
Varantlarda tüm işlemler piyasa yapıcının verdiği kotasyon aralığında gerçekleşir.
Varantlarda Uzlaşı
Varantlarda vade sonunda uzlaşı kaydi veya nakdi olarak gerçekleşir.
Varantlarda kaydi uzlaşının çok uygulaması olmamasına rağmen fikir vermesi açısından şu şekildedir; hisse senedi varantlarında kaydi uzlaşı dayanak varlık karşılığında kullanım fiyatı kadar nakit takası, yani alım veya satım işlemiyle gerçekleşir.
Varantlarda nakit uzlaşında ise dayanak varlığın fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki fark yatırımcıya fayda sağlıyorsa varant kullanımı gerçekleşmesi sonucu nakdi uzlaşı sağlanır. Aksi takdirde yatırımcı varant kullanımı gerçekleştirmediğinden nakdi uzlaşıya bağlı ödeme de gerçekleşmez.
Vade Sonunda alım ve satım varantlarında uzlaşı
| VADE SONU | ALIM VARANTI | SATIM VARANTI |
| Dayanak varlığın vade sonu uzlaşı fiyatı, varantın kullanım fiyatına eşit veya bu fiyatın altında | Değersiz, varant kullanımı gerçekleşmez. | Varant karda kullanım gerçekleşir |
| Dayanak varlığın vade sonu uzlaşı fiyatı, varantın kullanım fiyatının üzerindeyse | Varant karda kullanım fiyatı gerçekleşir | Değersiz, varant kullanımı gerçekleşmez. |
Nakit uzlaşıda ödeme miktarı vade sonunun 3. günü gerçekleşir.
Nakit uzlaşıda net tutar ödemesi, brüt nakit uzlaşı ücreti üzerinden on binde bir nakit ödeme hizmetleri bedeli kesildikten sonradır.
Hisse varantlarında stopaj sıfırdır fakat diğer varant türlerinde farklılık oluşabilir.
Altın ve endeks varantlarında aynı vadeye sahip VİOP vadeli işlem sözleşmelerinin uzlaşma değeri kullanılır. Döviz varantlarında ise Merkez Bankası’nın 15:30 da ki gösterge niteliğinde yayınladığı kur uzlaşı fiyatı olur. Eğer varant ihraççısı uzlaşı fiyatı olarak farklı referanslar alacaksa varant ihraç sirkülerinde belirtmelidir. Altın varantlarında ise vadesinde dikkate alınacak dayanak gösterge uzlaşı değeri, vade sonunda Bloomberg BFIX ekranında XAUUSD kuru için Borsa İstanbul Pay Piyasası sürekli işlem kapanış saati ve dakikasında sabitlenen ortalama değerdir.
