Brüt Takas Nedir? Brüt Takas Hisseleri Nasıl Etkiler?

Brüt takası daha önce duymamış olan ya da konunun içeriğine yeterince vakıf olmayan bir yatırımcı, brüt takasa alınan bir hissede alım-satım yaparken, alışılageldiği uygulamadan daha farklı bir durumla karşılaşması sebebiyle bir tereddüt yaşayabilir. Ancak brüt takasın ne olduğu ve brüt takasa alınan bir hissede işlem yaparken ne gibi uygulama farklılıklarıyla karşılaşılacağı kapsamlı bir biçimde kavrandığında bu tereddüt ihtimali de ortadan kalkacaktır.

Bu yazımızda borsada yatırım yapan herkesin cevabını bilmesi gereken “Brüt takas nedir?” sorusunu etraflıca masaya yatıracağız.

Brüt Takas Nedir?

Hisse işlemlerinin takası, Yıldız ve Ana Pazarda işlem gören herhangi bir hisse için olağan uygulama esası olan netleştirme sistemi üzerinden yapılır. Buna göre, aynı seans süresince bir payda hem alış hem de satış işlemi yapan yatırımcının, yaptığı satış toplamı, alış toplamından çıkarılır ve kalan net bakiyeye göre söz konusu pay üzerinden takasa pay ve TL olarak borçlandırma ve alacaklandırma gerçekleştirilir.

Netleştirme uygulaması sayesinde, bir hisse senedinde aynı gün içerisinde alım satım gerçekleştiren bir yatırımcı, takas günü geldiğinde (T+2) sadece gerçekleştirdiği alım veya satım sonucundaki net fark miktarı kadar pay veya TL teslim yükümlülüğüne tabi olmaktadır.

Netleştirme sistemi, bir hisse senedini aldıktan hemen sonra, onu istediğimiz anda satabilmemizi ve bir hisseyi sattıktan sonra, o satış dolayısıyla oluşan takastaki nakit alacağımız ile yeniden hisse alabilmemizi sağlar. Fakat işlem gördüğü Pazar kuralı gereği brüt takasa tabi olan ya da volatilite bazlı tedbir uygulaması sebebiyle geçici bir süreliğine brüt takasa alınan hisseler buna istisna oluşturur.

Dikkat: İşlem kuralları esasları gereği; Alt Pazar, Yakın İzleme Pazarı (YİP), Piyasa Öncesi İşlem Platformu (PÖİP) pazarlarında işlem gören hisseler, daimî olarak brüt takas uygulamasına tabidir. Bkz. 01. 03. 2016 Onay ve 01.08.2022 Revizyon Tarihli Pay Piyasası Prosedürü

Buna göre, brüt takas uygulanan bir hisseyi satın almak için, takas tarihinde bu alımı karşılayacak tutarda hesabınızda nakit veya brüt takasa tabi olmayan başka bir hisse satışından dolayı takas alacağınız olması gerekir. Benzer şekilde, brüt takasa tabi bir hissede satım yapmak için de mevcut satışın doğuracağı hisse yükümlüğünü karşılayacak sayıda takas hesabınızda ilgili hissenin bulunması şartı vardır.

Ancak Takasbank mevzuatı saklı kalmak kaydıyla, brüt takasa tabi olan bir payın satışından gelecek nakit dikkate alınarak aynı gün içerisinde brüt takasa tabi olmayan hisse alışlarının doğuracağı nakit yükümlülüğü karşılanabilir.

Brüt takasa alınan hisse senetleri ve brüt takas tedbirinin başlangıç ve bitiş tarihleri, ilgili tarihte piyasa kapandıktan sonra BİST tarafından Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) üzerinden duyurulur.

Hatırlatma 1: Brüt takas uygulanırken sonraki aşama tedbirlere geçilmesi durumunda (emir paketi tedbiri, tek fiyat yöntemi ile işlem görme ve emir iletim kanallarının kısıtlanması) brüt takasın bitiş süresi de sonraki aşama tedbirlerin bitiş süresine kadar kendiliğinden uzayacaktır.

Hatırlatma 2: Volatilite bazlı tedbirler devreye alınırken, tedrici bir yöntem izlenmekte ve herhangi bir seviyede tedbir uygulanırken, önceki seviye tedbirlerin uygulanmasına da devam edilmektedir. Buradan hareketle, brüt takas tedbirine konu hisselerde, aynı zamanda “Açığa Satış ve Kredili İşlem Yasağı” tedbirinin de uygulanacağı açıktır. Bkz. 10.11.2021 Onay Tarihli, 2021/7 Sayılı “Volatilite Bazlı Tedbir Sistemindeki Yenilikler Hk.” Duyuru Metni

Brüt Takas Hisseleri Nasıl Etkiler? (Brüt Takas Uygulaması Örneği)

X hisse senedi piyasada 10 liradan işlem görüyorken 100 adet (lot) için 1000 lira ödeyerek söz konusu hisseden aldığınızı düşünelim. Bu durumda 1000 lira takasa nakit borçlu, 100 adet X hisse senedinde ise alacaklısınız ve olağan uygulamada (brüt takas olmadığında) 100 adetlik hisselerin tamamını ya da bir kısmını, hissenin takası henüz gerçekleşmediği halde, aynı gün içinde yeniden satabilirsiniz.

Diğer yandan, yine olağan işleyişte X hissesini aynı gün içinde ya da sonrasında sattığınızda, henüz satışla ilgili takas işlemi gerçekleşmediği halde (takasta hisseyi teslim edip, karşılığında nakit almadınız), takasta alacaklı olduğunuz nakit tutarınca yeniden X hissesinde ya da başka bir hissede alım gerçekleştirebilirsiniz.

Şimdi de söz konusu X hissesinden yine 1000 lira ödeyerek 100 adet aldığınızı, ancak bu defa X hissesinin brüt takasta olduğunu varsayalım. Bu durumda uygulamadaki farklılıklar şöyle olacaktır.

• Yapılan bu alım için hesabınızda 1000 liralık bir nakit olması veya brüt takasa tabi olmayan bir hisse satışından nakit alacaklı olmanız gerekecektir. Diğer bir ifadeyle brüt takasa tabi herhangi bir hisseyi satmak neticesinde gelecek olan nakit tutarıyla brüt takasa tabi herhangi bir hisseyi alamayacaksınız.
• X hissesini aldıktan sonra, bu işlemin takası henüz gerçekleşmemesi dolayısıyla hisse sizin takas hesabınıza henüz geçmediği için, hisseyi aynı gün içinde yeniden satamayacaksınız.
• X hissenin takası gerçekleştikten sonra, X hissesinden tekrar alınırsa, yine ancak takası gerçekleşen miktar kadar satış yapabilirsiniz. (Örneğimizde 100 lotun takası gerçekleştikten sonra, X hissesinde yeniden alım yaptığınız takdirde, aynı gün içerisindeki satış limitiniz, takasınızda bulunan 100 lot ile sınırlı olacaktır.)
• Brüt takasa konu X hissesinde yapılan satış işlemi sonrasında, satıştan gelecek olan nakit tutarıyla aynı gün içerisinde X hissesi veya brüt takasa tabi başka bir hissenin alımını yapamayacaksınız. Ancak buradan gelecek nakit ile (takastaki nakit alacağınız) brüt takasa tabi olmayan başka bir hissede alış yapabilmeniz mümkündür.
• Brüt takas uygulanan X hissesinde, 1. seviye tedbir de aynen uygulanmaya devam edileceği için, açığa satış ve kredili işlem gerçekleştirilemeyeceksiniz.

Bkz. Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Hakkında Tebliğ (Seri: V, No:65)’DE Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Seri: V No:137)

GCM Yatırım Farkıyla, Borsa İstanbul’da Yatırım Yapın

Geleceğinizin inşasına bugünden başlayın ve yarınlarınıza yatırımı ertelemeyin.

Öyleyse şimdi siz de GCM Yatırım’da kendiniz için bir Yatırım Hesabı başvurusu yapın ve tasarruflarınızı Borsa İstanbul’da değerlendirin.

Üstelik borsa hesabınız açılana kadar, dilerseniz GCM Yatırım’ın sunduğu eşsiz ayrıcalıktan siz de faydalanabilir ve kullanımı tamamen ücretsiz olan “Demo Hisse Hesabı” ile 100.000 TL sanal parayla hiç risk almadan Borsa İstanbul’da yatırım yapmanın deneyimini yaşayabilirsiniz.

GCM Yatırım ile Borsa Yatırımı Yapmak İçin Ücretsiz Demo Hesabınızı Şimdi Oluşturun