Borsa İstanbul'da Devre Kesici Nedir? BİST Devre Kesici Nasıl Çalışır?

Piyasaları yakından takip edenler “Borsa İstanbul’da devre kesici çalıştırıldı”  ya da “X hissesinin işlem sırasında devre kesici uygulandı” benzeri başlıklı haberlerle zaman zaman karşılaşmış olmalılar.

Peki, Borsa İstanbul’da uygulanan devre kesici nedir ve devre kesici neden ve nasıl uygulanır? Ayrıca devre kesici uygulandığında devre kesici ne kadar sürer?

Bu yazımızda, tüm bu sorular ve daha fazlasının cevaplarını öğrenebilmek için, biz de gözümüzü doğrudan birincil kaynağa; yani devre kesici sisteminin bizzat düzenleyici ve uygulayıcısı olan Borsa İstanbul’a (BİST) çevireceğiz.

Devre Kesici Nedir?

BİST Pay Piyasasında (hisse senedi) 10.00 ile 18.00 saatleri arasında emir eşleşmeleri, normal koşullarda çok fiyat-sürekli müzayede yöntemiyle gerçekleştirilir. Sürekli müzayede yöntemi ile fiyatlar belirlenirken, gelen emirler fiyat ve zaman önceliği kuralına göre sıralanarak birbirleriyle eşleşir ve fiyat oluşumu bu yolla sağlanır.

Çok fiyat-sürekli müzayede yöntemi ile işlemler sürerken, eğer belirli bir referans değer üzerinden hesaplanan fiyat değişimi, Borsa İstanbul tarafından belirlenmiş olan eşik değerlere (oranlara) ulaşır veya o değeri aşarsa, ilgili sermaye piyasası aracının işlemleri için çok fiyat-sürekli müzayede sistemine ara verilir ve söz konusu sermaye aracı geçici süre ile emir toplama aşamasına (tek fiyat yöntemi uygulaması) alınır. Herhangi bir sermaye piyasası aracında, işlemlerin geçici bir süre için bu şekilde durdurulması sürecine ise devre kesici uygulaması deniliyor.

Borsa İstanbul’da Devre Kesici Ne Zaman Uygulanır ve BİST Devre Kesici Ne Kadar Sürer?

Otomatik Seans Durdurma Sistemi’nin (OSDS) 30.11.2015 tarihinde BISTECH geçişi ile birlikte yürürlükten kaldırılması neticesinde, OSDS’nin yerine Borsa İstanbul’da Devre Kesici Sistemi uygulamaya konmuştur.

Devre kesici sistemin tetikleyici oranlarında, o tarihten bu yana, zaman zaman değişiklik yapılmıştır. Hâlihazırda yürürlükte olan düzenlemeye göre ise devre kesici tetikleyici oranı tüm BİST hisselerinde sadece aşağı yönlü ve %5’tir. Devre kesici sonrası emir toplama süresi 15 dakika, eşleştirme süresi ise 2 dakikadır.

Elbette sistemle ilgili burada zikredilen oran ve süreye ilişkin ayrıntılar, Borsa İstanbul tarafından alınacak olan kararlarla herhangi bir zamanda değiştirebilmektedir.

Ek Bilgi: Tek fiyat yönteminde emir toplama süresince herhangi bir işlem gerçekleşmeksizin yalnızca emir toplanır ve belirlenen bu emir toplama süresinin ardından da, toplanan emirler eşleştirilir. Eşleşme sonunda işlemler, en çok işlem miktarının gerçekleşmesini sağlayan fiyat üzerinden yapılır. Tek fiyat yöntemiyle fiyat belirlenen seanslara yatırımcılar arasında “kör seans” da denilmektedir.

Devre Kesici Nasıl Uygulanır?

• Devre kesici referans fiyatı, en son tek fiyat yöntemi ile belirlenen fiyat (açılış seansı, tekil açılış, devre kesici seansında oluşan fiyat) veya ilgili payın baz fiyatıdır. En son tek fiyat yöntemi ile belirlenen fiyat veya baz fiyattan en güncel olanı, devre kesici referans fiyatı olarak belirlenir.
• Devre Kesici uygulamasında Pazar bazında farklı tetikleme oranları ve farklı süreler kullanılabilir. (Fakat mevcut durumda, tetikleme oranı ve süre, tüm paylar için aynıdır.)
• Tetikleme oranına karşılık gelen fiyat seviyesine kadar işlemler devam eder ancak bu fiyat seviyesini geçen işlemi gerçekleştirecek emir iptal edilerek tetikleme oranını aşan işlemin olmasına izin verilmez ve devre kesici çalışır. Söz konusu emir önceki fiyat seviyeleri ile işlem gerçekleştirmiş ise kalan kısmı iptal edilir. 
• Devre kesicinin çalışması ile birlikte ilgili sırada emir toplama aşamasına geçilir. Bu aşamada açılış/kapanış ve tek fiyat seanslarında olduğu gibi teorik fiyat ve işlem miktarı gösterilir. 
• Emir toplamanın ardından eşleşme süreci gelir.
• Emir toplama ve eşleşmenin ardından sırada normal işlemler devam eder.
• Devre kesicinin çalışması, söz konusu yatırım aracıyla ilişkili rüçhan hakkı pazarını ve varant işlemlerini kesintiye uğratmaz.

Borsa İstanbul’da Devre Kesici Neden Uygulanır?

BİST Devre kesici sistemi, yatırımcıların sermaye güvenliği açısında bir sigorta teli gibi düşünülebilir. Buna göre, herhangi bir hissede, sert fiyat hareketleri yaşandığı durumlarda işlemler geçici bir süre durdurulmak suretiyle, yatırımcıya soğukkanlı düşünebilme fırsatı tanınmış olur ve bu sürenin sonunda da işlemlerin yine sürekli müzayede yöntemiyle normal akışında devam etmesi amaçlanır.

Borsa İstanbul’da Endekse Bağlı Devre Kesici Sistemi (EBDKS) Nedir?

Endekse bağlı devre kesici sistemi, 2020 senesi Ağustos ayında, yine Borsa İstanbul tarafından alınan bir kararla uygulamaya konan ve özellikle endeks genelinde yaşanabilecek olası spekülatif ataklara önlem olarak düşünülmüş, hisse bazlı devre kesici uygulamasına ek bir düzenlemedir.

Endekse bağlı devre kesici sistemi, BİST 100 endeksinin gün içerisinde, önceki gün kapanışının ilk olarak %5, ikinci olarak da %7 veya daha fazla düşmesi hâlinde devreye girer ve Pay Piyasasındaki tüm paylarda, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’ndaki (VİOP) pay ve pay endekslerine ait sözleşmeler ile Borçlanma Araçları Pay Repo Pazarı’nda işlemler geçici olarak durdurulur.

Borsa İstanbul’da endekse bağlı devre kesici uygulamasının çalışması durumunda; Borsa İstanbul bünyesindeki tüm paylara, gayrimenkul yatırım fonlarına, girişim sermayesi yatırım fonlarına ve gayrimenkul sertifikalarına ait işlemlere 20 dakika boyunca geçici olarak ara verilir.

20 dakikalık durdurmanın ardından, sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören araçlarda 5 dakika boyunca tek fiyat emir toplama uygulanır ve sonraki 5 dakika içerisinde ise eşleştirme yapılarak işlem fiyatları belirlenerek duyurulur.

Tek fiyat işlem yöntemi ile işlem gören paylarda ise, tek fiyat emir toplama ile açılır ve asgari 10 dakika süren emir toplama seansı sonrasında seans akışı kaldığı yerden devam eder.

Endekse bağlı devre kesici uygulamasında; ayrıca Borsa İstanbul’daki varantlar, yatırım kuruluşu sertifikaları, borsa yatırım fonları ve yeni pay alma hakkı kuponları da 30 dakika boyunca işleme kapanır.

GCM Yatırım İle Geleceğe Yürüyün

Yarınınız başka türlü olsun istiyorsanız, bugünden bir şeyler yapmalısınız. Geleceğinizi finansal anlamda bugünden daha iyi kılmanın, bilenen tek yolu ise bugünden yatırım yapmaktır.

Öyleyse GCM Yatırım’da hemen şimdi kendinize bir “Yatırım Hesabı” açarak deneyimli ve alanında uzman kadromuzun da desteğiyle geleceğinizi şansa bırakmayın.

“Hayır, ben önce piyasaları risk almadan tanımak istiyorum” diyorsanız da, tamamen ücretsiz olarak sizlere sunduğumuz “Demo Hisse Hesabı”mızı hiç vakit kaybetmeden deneyin ve 100.000 TL sanal parayla piyasalara hiç risk almadan ilk adımızı atın.

Üstelik GCM Borsa Trader uygulamasını, dilerseniz gerek App Store gerekse Google Play mağazalarından indirerek akıllı telefonlarınız üzerinden de kullanabilirsiniz.

GCM Yatırım ile Borsa Yatırımı Yapmak İçin Ücretsiz Demo Hesabınızı Şimdi Oluşturun