Yeni Başlayanlar İçin VİOP Nedir?
Yeni başlayanlar için VİOP, spot piyasa finansal enstrümanlarına daha az miktarlarla kaldıraç sisteminden faydalanarak yatırım fırsatı sunan ve risk yönetimi sağlayan vadeli bir piyasadır.
VİOP piyasa özellikleri, işlem esasları, piyasa terimleri, avantajları ve dezavantajları, işlem stratejileri dahil bir çok açıdan çok geniş yelpazede değerlendirilmesi gereken yeniliklerle ve farlılıklarla doludur.
Yeni başlayanlar için VİOP’u diğer piyasalardan ayıran farklı ve avantajlı kılan piyasa unsurlarının bilinmesi ise piyasada bilinçli ve başarılı işlemlerin sayısının artırılması çerçevesinde çok önemlidir. Dolayısıyla ilk temel bilgiler içinde “VİOP nedir”, “VİOP piyasası işlem esasları”, “VİOP’ta işlem gören ürünler nelerdir”, “VİOP’un avantaj ve dezavantajları”, “VİOP hesabı nasıl açılır” ve “VİOP’ta işlem nasıl yapılır” gibi konulara kısaca değineceğim. Daha fazla bilgi için ise Kurum uzmanlarımız tarafından ücretsiz olarak sunulan webinarlar, online eğitimler, seminerler, VİOP yazılı ve e-bültenler önemli yardımcınız olacaktır.
Borsada VİOP nedir?
VİOP kelimesi, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nın (VİOP) baş harflerinden oluşan kısaltmasıdır. VİOP piyasasının tanımı ise Borsa İstanbul bünyesinde işlem gören sermaye piyasası araçları üzerine düzenlenmiş vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile diğer türev araçlarının elektronik ortamda alım ve satımının yapıldığı piyasaların kısa adıdır.
VİOP piyasası, günümüz sermaye piyasalarına ve yatırım ihtiyaçlarına daha az miktarlarla yatırım çözümleri sunmakta ve son yıllarda ivmelenme göstererek ve yatırımcı tabanı önemli bir genişleme içerisine girmiştir.
VİOP’ta Bilinmesi Gereken Temel Kavramlar Nelerdir?
Vadeli İşlem Kontratı: Vadeli işlem kontratı veya vadeli sözleşme (futures) olarak bilinen türev araçlar, sözleşmenin taraflarına (alıcı ve satıcı), standartlaştırılmış miktar ve kalitedeki herhangi bir dayanak varlığı (hisse senedi, emtia, döviz ya da endeks vb.) önceden belirlenen ileri bir tarihte, bugünden üzerinde anlaşılan fiyattan alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmelerdir.
Kontrat Büyüklüğü: Herhangi bir vadeli sözleşmenin, alım-satıma konu olacak dayanak varlık miktarını gösterir. Örneğin USD/TRY vadeli kontratlarında sözleşme büyüklüğü standart olarak 1000 $'dır. Bunun anlamı her bir adet dolar vadeli sözleşmesinin, vadeli olarak 1000 $'lık alım-satım anlaşması üzerine kurulu olduğudur.
Başlangıç Teminatı: Takasbank tarafından yayımlanan ve bir adet vadeli sözleşmede alış ya da satış yapmak için hesabınızda bulunması gereken asgari teminat tutarını gösterir.
Kaldıraç: VİOP gibi türev piyasalarda kaldıraç, yatırımcıların teminatlarına göre daha yüksek hacimli işlemler yapabilmelerini sağlar ve böylece daha yüksek kâr elde edebilmelerine olanak tanır. Ancak kaldıraç yükseldikçe, bu pozisyonun riskini de yükseltecektir. VİOP’ta kaldıraç seviyesi portföy bazında, BISTECH Marjin algoritmasıyla Takasbank tarafından hesaplanır.
Teminat Tamamlama Çağrısı: Teminat seviyesinin, açık pozisyonlardan doğan zararlar sebebiyle başlangıç teminatı seviyesinin altına düşmesi durumunda yatırımcıya yapılan uyarıya, teminat tamamlama çağrısı denir. Teminat tamamlama çağrısı alan yatırımcı, temerrüde düşmemek için teminatını tekrar en az başlangıç teminatı seviyesine yükseltmesi veya yeterli sayıda açık pozisyonunu kapaması gerekir.
Açık Pozisyon: VİOP'ta yatırımcının henüz kapatmamış olduğu pozisyonlara denir. Herhangi bir vadeli sözleşmede vade sonuna kadar ters işlem yapmak suretiyle kapatılmayan açık pozisyonlar, sözleşme türüne göre vade sonunda fizikî ya da nakdî uzlaşıya konu olurlar.
Ters İşlem: VİOP’ta sözleşme alınması/satılması durumunda, sözleşmenin vadesine kadar beklenmesi zorunlu değildir. Bunun yerine eğer yatırımcı isterse, ilgili vadeli sözleşmedeki açık pozisyonunu kapatarak vade öncesinde de kâr ya da zararını realize edebilir. Vadeli piyasalarda pozisyon kapamak için ters işlem yapılır. Ters işlem, kapatılmak istenilen vadeli sözleşmedeki alış pozisyonu için aynı vadede ve aynı sayıda sözleşme satmak veya açık olan satış pozisyonuna karşı sözleşme almak anlamına gelir.
Dayanak Varlık: Vadeli sözleşme ve opsiyonlar gibi türev ürünlerin değeri kendisine dayanak varlık olan finansal araç veya emtiaya bağlıdır. Örneğin, EUR/USD vadeli sözleşmesinin dayanak varlığı, EUR/USD paritesidir. Dayanak varlık, VİOP'taki sözleşmelerin temelini oluşturur ve sözleşmelerin getirileri dayanak varlığın fiyat hareketiyle yakından ilişkilidir.
Vadeli Sözleşme Fiyatı: Dayanak varlığın vade tarihinde alım-satımının yapılacağı ve ilgili vadeli sözleşmeye ait piyasada oluşan fiyata, vadeli sözleşme fiyatı ya da kısaca vadeli fiyat denir. Diğer yandan nakdî uzlaşı yönteminde, vade sonu kâr zarar hesaplaması, ilgili sözleşmenin vade sonu uzlaşma fiyatı ile sözleşme alım-satımı yapılırken üzerinde anlaşılan fiyat arasındaki farka göre belirlenir. Vadeli fiyatlar, vadeli sözleşmenin dayanak varlığının spot fiyatıyla ilişkili olmakla birlikte, ilgili vadeli sözleşmenin piyasadaki arz ve talebi neticesinde ortaya çıkar ve vade boyunca dalgalanma gösterebilir.
VİOP piyasası işlem esasları
Yeni başlayanalar için VİOP piyasasına gösterilen bu ilgi önemli referans noktasıdır. VİOP’ta oluşan potansiyel getiri fırsatlarından faydalanmak isteyen yatırımcıların türev piyasa olan VİOP’un ve işlem gören türev ürünlerin özelliklerini kısaca VİOP piyasası işlem esaslarını bilmesi gerekmektedir çünkü spot piyasalardan türev piyasalar önemli farklılıklara sahiptir.
VİOP piyasası ve piyasada işlem gören türev ürünler Sermaye Piyasaları Kanunları ile tanımlanarak global standartlar ile uyumlu hale getirilmiştir.
Vadeli İşlem Sözleşmeleri
Yeni başlayanlar için VİOP’ta işlem gören vadeli işlem sözleşmelerinin tanımını en yalın hali ile verelim;
Vadeli işlem sözleşmeleri, sermaye piyasalarında işlem gören ekonomik veya finansal ürünü, dövizi ya da kıymetli madeni önceden belirlenmiş belirli bir vadede, belirli fiyattan ve belirli miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir.
Vadeli işlem sözleşmelerinin tanımından da anlaşılacağı üzere vade, miktar, ,nitelik ve fiyat unsurları standarttır. Vadeli işlem sözleşmelerinde dayanak varlık grubu ne olursa olsun bu unsuralar standarttır.
VİOP’ta işlem gören ürünler nelerdir?
VİOP’ta işlem gören ürünler, Borsa İstanbul piyasasında işlem gören finansal enstrümanlar ve diğer türev ürünledir. Bu ürün grupları içinde BİST 30 endeksi, BİST 30 endeks hisseleri, dövizler, kıymetli madenler, faiz, enerji dahil olmak üzere çok geniş yelpazede varlıklar yer almaktadır. Bu çeşitlilik spekülatif kazanç, portföy yönetimi ve risk yönetimi açısından spot piyasanın popüler dayanak varlıklarında işlem imkanı vermektedir.
VİOP’ta şimdilik 50 kadar varlık işlem görmektedir. En çok işlem gören enstrümanlar arasında BİST yakın vade payları, BIST 30, Dolar/TL, eur try vadeli, EUR/USD, Gram Altın (TL/GR) Altın (USD/ONS) varlıkları sayılabilir.
VİOP’un avantajları nelerdir?
VİOP piyasasının yatırımcıya cazip gelen avantajlarından bazıları şunlardır;
- VİOP, Sermaye Piyasası Kanunlarına göre Borsa İstanbul bünyesinde faaliyet gösteren güvenilir ve şeffaf bir piyasadır.
- Spot piyasa varlıklarına daha az miktarla yatırım imkanı sağlayan kaldıraç sistemi
- Spot piyasa varlıklarının daha düşük maliyetlerle risk yönetimi
- Portföy yönetimi ve çeşitlendirilmesi,
- Nakit teminatlar ile birlikte tüm TL pozisyonların nema (faiz) geliri elde etmesi,
- Spot piyasa enstrümanlarına düşük maliyetlerle yatırım imkanı,
- Fiyatların yükselişine ve düşüşüne yatırım imkânı veren çift yönlü piyasa özelliği,
- VİOP demo hesapta ücretsiz pratik imkanı,
- VİOP finansal okuryazarlık eğitimleri,
- Aynı işlem platformundan çok geniş yelpazede finansal ürüne yatırım olanağı.
VİOP’un dezavantajları nelerdir?
VİOP’ta küçük teminatlarla yüksek hacimli işlem imkanı tanıyan kaldıraç sisteminde kazanç ve kayıp riski oranı aynıdır. Kaldıraç sisteminde yüksek kazanç potansiyeli kadar kayıp riski de olduğu unutulmamalıdır.
VİOP’ta işlem yapılmasına olanak tanıyan teminat sistemi etkin teminat yönetimi yapılmadığında riske dönüşebilir. Yatırımcı açmış olduğu pozisyonu taşıyabilmesi için teminatının başlangıç teminatının altına düşülmemelidir. Başlangıç teminatının altına düşen pozisyonlar, mevzuat gereği sistem tarafından otomatik olarak kapatılır. Dolayısıyla yatırımcı işlem stratejini gerçekleşmeden pozisyonunu kaybedebilir. Bu durumlara mahal vermemek için bakiyenin tamamı ile pozisyon açılmaması, başlangıç teminatının üstünde bakiye hesapta bulundurarak pozisyonun korunması sağlanabilir.
VİOP’ta işlem gören tüm sözleşmeler aynı likiditeye sahip değildir, oynaklığın arttığı zamanlarda bu varlıklarda her fiyat kademesinde fiyat oluşmama riski olabilir.
VİOP’ta nasıl hesap açılır?
VİOP’ta oluşan potansiyel kazanç fırsatlarının değerlendirilebilmesi için öncelikle VİOP müşteri hesabının açılması gerekmektedir. Yatırım hesabı olan müşterilerin, VİOP sözleşme kitini imzalaması, risk testini yapması ile VİOP hesabı açılışı yapılabilir.
Yatırım hesabı olmayan müşterilerin kimlik beyanı ile birlikte yatırım hesabı açarak, VİOP sözleşme kitini imzalaması, risk testinin yapılması yeterlidir.
İşlem yapmaya başlamak için ise yatırımcı kendisine ait olan VİOP müşteri hesabına yatırım yapmak istediği tutarı (teminatı) yatırdıktan sonra artık VİOP’ta para kazanma fırsatlarını değerlendirebilir.
VİOP’ta Yatırım Yapmak İstiyorum, Ne Yapmalıyım?
VİOP’ta yeni olan ya da yatırım stratejileri geliştirmek isteyen yatırımcılar için VİOP demo hesapta ücretsiz olarak pratik yapma imkanı vardır.
VİOP ile nasıl işlem yapılır?
VİOP’ta yatırım yapmak çok kolay ve basittir. VİOP müşteri hesap numarası ve şifre ile bilgisayarınızdan ya da akıllı teknoloji (cep telefonu- tablet- I Phone) uygulamaları ile Kurumun web sitesi üzerinden online olarak GCM Meta Trader 5 VİOP işlem platformuna erişebilirsiniz.
GCM Meta Trader 5 VİOP işlem platformu üzerinden işlem yapmak istediğiniz vadeli işlem sözleşmesini, vadesini, beklenti yönünü ve lot miktarını girdikten sonra emrin piyasa ile eşleşmesi sonucu pozisyon açılmış olur. İşlem stratejisinin gerçekleşmesi veya değiştirilmesi sonucunda kapatılan pozisyonda oluşan kar/zarar müşteri hesabına yansır. Mesela BİST 30 endeksinde fiyatın düşeceğini öngören yatırımcı bu enstrümanda satım (kısa- short) pozisyonu açarak vadeli işlem yapabilir. Ya da fiyatın yükseleceği öngörüsü ile alım (long-uzun ) pozisyonu açabilir.
VİOP’ta işlem stratejilerinin başarısı VİOP finansal okuryazarlığı, işlem deneyimi ve yatırım yapılan varlığın fiyat hareketlerini etkileyecek gelişmelerin güncel olarak takibi ile orantılıdır. Kurumumuzun VİOP eğitimlerinden, webinarlarından ve e-VİOP arşivinden ücretsiz olarak faydalanabilirsiniz. Ayrıca yine ücretsiz olarak VİOP demo hesapta işlem deneyimi kazanabilirsiniz. Piyasa uzmanlarımız tarafından hazırlanan analiz ve raporlarla işlem stratejilerinizi güçlendirebilirsiniz.
Sıkça Sorulan Sorular
VİOP (Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası), vadeli işlem kontratları ile opsiyon sözleşmelerinin alım ve satımının yapıldığı Borsa İstanbul bünyesinde kurulmuş organize piyasanın kısa adıdır.
Türev piyasa, anlaşmanın bugünden yapıldığı, yükümlülüklerin gelecek vadede yerine getirildiği ve değeri başka bir finansal varlığın veya malın değerine bağlı olduğu hisse senedi, döviz, tahvil, bono, emtia gibi finansal ürünler üzerine tasarlanmış yatırım araçlarının işlem gördüğü piyasalara denir. Vadeli işlem ve opsiyon piyasaları türev bir piyasadır.
VİOP'ta yer alan ürünler, üzerlerine yazıldıkları dayanak varlıklara alternatif bir yoldan, kaldıraçlı ve çift yönlü yatırım yapma imkânı tanımanın yanı sıra, VİOP'ta korunma (hedging) ve arbitraj işlemleri de gerçekleştirilebilir.
Vadeli işlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP), kaldıraç özelliği, çift yönlü işlem ve hedge imkanı, karşı taraf riskinden korunma, teminatların nemalanması gibi diğer piyasalara göre ilave birçok avantaja sahiptir.
VİOP’un yatırımcıya sağladığı avantajlar kısaca açılacak olursa;
Fiyatların düşüşüne yatırım imkanı: VİOP'da yapılan vadeli işlemlerde, yükseliş beklentisinde alış yapılabildiği gibi, düşüş beklentisi durumunda aynı kolaylıkla satış da yapılabilir.
Teminatların nemalandırılması: VİOP hesaplarında bulunan teminatlar günlük olarak faiz getirisi elde ederler.
Korunma işlemleri (hedge): Yatırımcı spot piyasadaki varlıklarının değer kaybetme riskine karşı vadeli piyasalarda ters yönde pozisyon alarak risk yönetimi yapabilir.
Kaldıraçlı işlem özelliği: VİOP’ta daha düşük teminatlarla daha yüksek hacimli işlem yapma imkanı mevcuttur. Ancak kaldıraç etkisinin getiri potansiyelini artırdığı gibi, aynı zamanda kayıp riskini de yükselttiği göz ardı edilmemelidir.
Karşı taraf riski: VİOP'ta işlemler takas kurumunun (Takasbank) aracılığı ile yapılır ve bu bakımdan karşı taraf riski barındırmaz.
VİOP’ta işlem yapan yatırımcı profilleri üç başlık altında değerlendirebilir.
-Riskten korunmak isteyenler (Hedger)
-Fiyat hareketlerinden faydalanmak isteyenler (Spekülatör)
-Farklı piyasalardaki fiyat farklılıklarından faydalanmak isteyenler (arbitrajcılar)
Borsa İstanbul VİOP’ta, portföy bazında teminatlandırma yöntemi uygulanmakta ve portföy bazında teminatlandırma işlemlerinde, Takasbank tarafından BISTECH Marjin algoritması (SPAN) kullanılmaktadır.
Başlangıç teminatı bir sözleşmede ya da varlıkta alım veya satım işlemi yapabilmek için hesapta bulunması gereken miktardır. Borsa İstanbul Span parametreleri başlığı altında belirli dönemlerde her kontrat için başlangıç teminatlarını hesaplayarak açıklar.
Sürdürme teminatı ise, herhangi bir açık pozisyonun kapanmaması için hesapta bulunması gereken tutarı gösterir. Güncel mevzuata göre bu oran hâlihazırda %100 olduğundan sürdürme teminatı tutarı başlangıç teminatına eşittir.
Yatırılan başlangıç teminatının piyasa dalgalanmaları ile sürdürme teminatının altına düşmesi durumunda, kalan teminatın başlangıç teminatı seviyesine tamamlanması çağrısına teminat tamamlama çağrısı (marjin call) denir.
Vade sonu kâr/zarar durumlarını netleştirmede baz alınması için hesaplanan fiyata vade sonu uzlaşma fiyatı denilir. Vade sonu uzlaşma fiyatının hesaplanma yöntemi, vadeli sözleşme türüne göre farklılık gösterir.
Nakdî uzlaşı şeklinde, yalnızca işlem neticesinde kârda olan tarafa, kârı miktarınca karşı tarafın ödeme yapması gerekir. Diğer yandan fizikî uzlaşma şeklinde ise, vadeli alım-satıma konu olan dayanak varlık, vadeli alım-satım sırasında belirlenen fiyat üzerinden taraflar arasında takas edilir.
Ancak kurumumuzun işleyişi gereği fizikî teslimata dayalı vadeli sözleşmelerde, son işlem gününden önce pozisyonların kapatılması gerekmektedir. İlgili pozisyonların son işlem gününe kadar kapatılmaması durumunda, pozisyonların tamamı son işlem gününde GCM Yatırım Menkul Değerler A.Ş. tarafından kapatılır.
VİOP’ta uzun pozisyon, yatırımcının herhangi bir vadeli sözleşmede ya da opsiyonda alış yapması anlamına gelir. Kısa pozisyon ise, satış yönlü alınan pozisyonlar için kullanılan bir tabirdir.
Yatırımcının VİOP’taki herhangi bir açık pozisyonunu, vade sonunu beklemeden ters işlem yaparak kapaması anlamına gelmektedir. Yatırımcı alım pozisyonuna sahipse pozisyonunu kapamak için aynı sözleşmede aynı miktarda satım pozisyonu açması gerekirken; eğer satım pozisyonuna sahip ise bu sefer ters işlemle kapamak için aynı sözleşmede aynı miktarda alım pozisyonu açmalıdır.
VİOP hesabında bulunan nakdin, mevcut açık pozisyonların gerektirdiği teminat tutarından fazlası pozisyon kapatmaksızın çekilebilmektedir.
Günlük volatilitenin olağan dışı yüksek olduğu zamanlarda VİOP’taki açık pozisyonlarınızdan doğan zarar tutarı, teminat tutarınızı aşabilir ve bu durumda hesabınızdaki bakiye tutarı eksiye düşebilir.
VİOP’ta işlem gören vadeli sözleşmelerde gün sonu uzlaşma fiyatı; normal seans öncesi 10 dakika boyunca gerçekleşen işlemlerin ağırlıklı ortalama fiyatıdır. Eğer 10 dakika içinde 10’dan az işlem olmuşsa en son 10 işlemin ağırlıklı ortalama fiyatı kullanılır. Seans içinde 10 işlem olmamışsa tüm işlemlerin ağırlıklı ortalaması uzlaşma fiyatı olarak belirlenir. Normal seans içerisinde hiç işlem yapılmamışsa, bir önceki günün uzlaşma fiyatı “günlük uzlaşma” fiyatıdır.
Günlük uzlaşma fiyatı, gün sonu teminat güncellenmesi ile geçici kar ve zararın hesaplanması amacıyla kullanılır.
VİOP’ta normal seans 09.20 ile 18.10 saatleri arasındadır. VİOP akşam seans ise 19.00-23.00 saatlerinde gerçekleşir.
VİOP’ta fiyatlar diğer piyasalarda olduğu gibi arz ve talep dengesine göre oluşur.
VİOP’ta işlem gören vadeli ürünlerin fiyatı finansal fiyatı, sigortalama ve depolama fiyatını içeren taşıma maliyetini içermektedir. Bir aylık bir sözleşmenin taşıma maliyeti ile iki aylık bir sözleşmenin taşıma maliyeti aynı değildir. Dolayısıyla vade uzadıkça taşıma maliyeti de artar.
Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinde uzun veya kısa pozisyonun bulunması durumuna açık pozisyon denilmektedir.
Baz, spot fiyat ile vadeli fiyat arasındaki farkı ifade eder. Spot fiyat ile vadeli fiyat arasındaki farkın artması veya azalması riskine ise “baz riski” olarak tanımlanır.
