BIST 100 Endeksi Nedir, Nasıl Hesaplanır?

Endeksler, hisse senetleri, tahviller ve benzeri varlık gruplarının genel performansını takip etmek için tasarlanmış ve yatırımcılara piyasaların nabzını tutma imkânı sağlayan temel göstergelerdir.

Türkiye’de ve dünyada, çeşitli kurumlar tarafından ülke ya da bölge piyasalarının gidişatını geniş temsilli veya daha spesifik olarak (sektör veya şehir endeksleri gibi) ölçmeye yönelik oluşturulan çok sayıda endeks bulunmaktadır. Ancak bu endekslerden bazıları da vardır ki, bunlar genel piyasa eğilimlerini yansıtmak veya belirli yatırım araçları için karşılaştırma ölçütü (benchmark) sağlamak amacıyla titizlikle seçilmiş kriterler doğrultusunda hazırlanır.

Bu açıdan BIST 100 endeksi, Borsa İstanbul’un en önemli göstergesi olarak öne çıkar ve Türk hisse senedi piyasasının aynası niteliğindedir. Piyasanın ruhunu özetleyen bu endeks, aynı zamanda ülkenin ekonomik dinamiklerini ve yatırımcıların geleceğe yönelik beklentilerini ölçmek isteyenler için de önemli bir barometre görevi görür.

BIST 100 Endeksi Nedir?

Borsa İstanbul’da mevcut durumda 585 şirket hissesi işlem görmektedir (Nisan 2025). Bu şirketler arasından 10 tane hisse yaklaşık olarak 5.5 sekstilyon (Bir sekstilyon, bir milyon trilyona eşittir) farklı şekilde seçilebilir, ki bu adeta sonsuz bir olasılıklar denizi demektir. Dolayısıyla, bu kadar devasa bir olasılıklar denizden, piyasayı temsil gücü yüksek bir örneklem oluşturabilmek, ancak rastlantısal olmayan ve dikkatle tasarlanmış bir yöntem ile mümkündür.

İşte bu maksatla oluşturulan BIST 100 endeksi; işlem hacmi, likidite, piyasa değeri gibi kritik ölçütler dikkate alınarak seçilen 100 hisse senedi ile piyasaya yönelik geniş bir temsil kabiliyetine sahiptir ve aynı zamanda doğal yolla çeşitlenmiş bir sektörel dağılımı içerir.

XU100 koduyla bilinen BIST 100 endeksinin önemli bir özelliği ise, bu endeksin endeks içeriğindeki şirketlerin fiili dolaşımdaki piyasa değerlerinin (FDP PD) ağırlıklandırılması yöntemiyle hesaplanmasıdır. Diğer bir ifadeyle, bir şirketin piyasa değeri ve fiili dolaşım pay oranı (FDPO) ne kadar yüksekse, endeks üzerindeki etkisi de o kadar büyüktür. Bu yüzden, piyasanın devlerinin endeksin yönünü belirlemede daha fazla etkiye sahip olduğu söylenebilir.

BIST 100 Endeksi Nasıl Hesaplanır?

BIST 100 endeksi hesaplaması için kullanılan formül şöyledir:

E_t = Endeksin t zamandaki değeri

n = Endekse dâhil olan pay (şirket) sayısı

F_it = “i” nci payın t zamandaki fiyatı

N_it = “i” nci payın t zamandaki toplam sayısı

H_it = “i” nci payın t zamandaki endeks hesaplamasında kullanılan fiili dolaşımda bulunan kısmının toplam pay sayısına oranı

K_it = “i” nci payın t zamandaki katsayısı

D_t = Endeksin döviz kurunun t zamandaki değeri

B_t = Endeksin t zamandaki bölen değeri

Ayrıca BIST 100 endeksinin TL dışında; USD ve Euro cinsinden hem fiyat hem de getiri versiyonları da hesaplanmaktadır. Fiyat ve getiri endeksi arasındaki fark, nakit temettü ödemelerinin etkisiyle ortaya çıkar. Getiri endeksinde, temettüler endekse yeniden yatırılmış gibi kabul edilirken, fiyat endeksinde böyle bir düzeltme yapılmaz.

Öte taraftan şirketlerin endekse dâhil edilmesi veya endeksten çıkarılması, birleşmeye, bölünmeye ya da sermaye artırımına konu olması gibi durumlarda, endeksin sürekliliğini korumak için bölen değeri üzerinden güncelleme yapılır. Böylece, söz konusu bu yapısal değişiklikler endeksin genel seviyesini yapay olarak etkilemez ve endeks piyasanın gerçek durumu yansıtılmaya devam eder.

BIST 100 Endeksine Dâhil Hisseler Nasıl Seçilir?

Bir şirket hissesi için BIST 100’e girmek, deyim yerindeyse “Süper Lige” yükselmek gibidir!

BIST 100 endeksine alınacak payların seçim havuzunu, değerlendirme günü itibariyle en az 60 gün süreyle Borsa’da işlem gören (bazı istisnalar hariç olmak üzere) ve endeks döneminde Yıldız Pazar’da yer alacak paylar oluşturur.

Seçim havuzunda yer alan paylar, ortalama fiili dolaşımdaki piyasa değeri ve işlem hacmine göre sıralanarak endekse alınır; ancak FDPO oranı %5’in altında olan paylar endekse dâhil edilmez.

Endeks kapsamı Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarının başında geçerli olmak üzere, Kasım, Şubat, Mayıs ve Ağustos aylarının son iş günleri itibariyle yapılan değerlemeler ile yıl içinde dört kez güncellenir.

BIST 100 ile BIST 30 Arasındaki Fark Nedir?

BIST 100 ve BIST 30 endeksleri arasındaki temel fark, kapsadıkları şirket sayısı ve seçim kriterlerindeki derinliktir. Her iki endeks de yalnızca Yıldız Pazar'da işlem gören paylardan seçilir. BIST 100, Yıldız Pazar'daki işlem hacmi ve piyasa değeri açısından öne çıkan 100 şirketin payından oluşur. BIST 30 ise, bu 100 şirket içinden en yüksek fiili dolaşımdaki piyasa değeri ve işlem hacmine sahip 30 payı içerir.

Bu fark nedeniyle BIST 30, piyasa üzerinde daha yüksek ağırlığa ve likiditeye sahip olan büyük ölçekli şirketleri yansıtırken; BIST 100 endeksi, daha geniş bir yelpazede şirket performansını izlemeye olanak tanır. Dolayısıyla, BIST 30 daha dar ama derin bir piyasa görünümü sunarken, BIST 100 daha yaygın ve dengeli bir piyasa temsili sağlar.

BIST 30’un daha düşük sayıda ve yüksek işlem hacmine sahip şirketlerden oluşması, onu vadeli işlem sözleşmelerine dayanak varlık olarak daha uygun hale getirir. Nitekim VİOP’ta (Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası), BIST 30 Endeksi üzerine vadeli işlem sözleşmeleri işlem görmektedir.

BIST 100’e Nasıl Yatırım Yapılır?

Borsaya ilgi duyan yatırımcıların en çok merak ettiği konuların başında, “BIST 100 nasıl alınır?” veya “BIST 100 endeksine yatırım yapmak mümkün mü?” gibi sorular yer alıyor.

Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, BIST 100, doğrudan alınıp satılabilen bir menkul kıymet değildir ve güncel durumda bu endekse özel bir borsa yatırım fonu (ETF) veya vadeli işlem sözleşmesi de bulunmamaktadır. Bu nedenle BIST 100’e yatırım, yalnızca endekste yer alan hisse senetlerine bireysel olarak yatırım yapılarak dolaylı şekilde mümkündür. Yatırımcılar, endeks bileşenlerini analiz ederek risk tercihlerine uygun bir portföy oluşturabilir.

Piyasayı tanımak ve işlem pratiği kazanmak isteyenler için GCM Borsa Trader platformunda kullanabileceğiniz GCM Borsa Deneme Hesabı, 100.000 TL sanal bakiye ile işlem yapma imkânı sunar. Gerçek işlemlere geçildiğinde ise aynı platform üzerinden yine BIST 100 hisselerine kolayca erişilebilir.

BIST 100 Endeksindeki Hareketler Yatırımcıyı Nasıl Etkiler?

BIST 100’deki dalgalanmalar, piyasanın adeta kalp atışlarıdır. Bu hareketler, hem tekil hisseleri hem de bireysel ya da kurumsal portföyleri farklı şekillerde etkileyebilir. Peki, hisseler endeksle her zaman ahenkli bir şekilde dans eder mi? Genelde evet, ancak bazı hisseler kendi melodisini takip eder; hisse bazlı hareketler, endeksin genel yönüyle uyumlu olabilececeği gibi, şirketin kendi dinamikleri nedeniyle endeksten belirgin şekilde ayrışabilir. Dolayısıyla endeks yükselirken bazı hisseler düşebilir ya da yatay kalabilir. Ancak BIST 100’deki yukarı yönlü bir eğilim, genellikle piyasa genelinde artan iyimserliği ve yatırımcı güvenini yansıtır. Bu da, doğrudan olmasa da, diğer hisselere olan talebi zamanla destekleyebilir.

Pay bazında endekse etkiyi ortaya seren tablo, yukarıda sözü edilen ağırlıklandırmanın endeks davranışı üzerindeki belirleyici rolünü açıkça gösteriyor. Buna göre, örnek gösterim anında, ASELS ve BIMAS gibi yüksek ağırlığa sahip hisseler endekse negatif yönde güçlü baskı yaparken; KUYAS gibi pozitif performans gösteren hisselerin olumlu katkısının -görece düşük ağırlık nedeniyle- sınırlı kaldığı görülüyor. Yine tablodan çıkarım yapılarak, endeksteki ağırlığı yüksek hisse hareketlerinin, endeksin yönü üzerinde tek başına çok güçlü etki yapabileceği veya bazen etki ağırlığı yüksek tek bir hissedeki negatif performansının, daha düşük ağırlıktaki birçok hissenin pozitifliğini nötralize edebileceği anlaşılıyor.

Bu noktada tekil hisse veya portföy düzeyinde endeks ilişkisini analiz etmek için teknik olarak Beta kavramı devreye girdiği belirtilebilir. Her hissenin beta değeri, o hissenin BIST 100 gibi bir piyasa endeksine karşı duyarlılığını gösterir. Portföyün toplam Beta katsayısı ise, portföydeki her hissenin Beta değerlerinin ağırlıklandırılması ile bulunur. Beta değeri 1’in üzerinde olan bir portföy, endeks hareketlerine karşı daha hassas olup daha yüksek oynaklık sergilerken; Beta değeri 1’in altında olan bir portföyün daha sakin ve defansif davranması beklenir.