Otomotivde Neler Oluyor?
Otomotiv sektöründe 2022 yılında önemli gelişmeler yaşanıyor. Önce Ford Otosan Ford Motor Company’nin Romanya’daki fabrikasını satın aldı ve yeni nesil Transit Courier’i burada üreteceğini duyurdu. Ardından geçtiğimiz günlerde Stellantis Fiat Doblo’nun 2022 sonundan itibaren İspanya’da üretileceğini açıkladı. Sektördeki firmalar elektrikli modellerini birbiri ardında görücüye sunmaya başladılar. Biz de otomotiv sektöründe neler yaşandığına, gelecekte bizi nelerin beklediğine ilişkin bu notu sizlere hazırlamak istedik.
TOFAŞ (TOASO): Doblo’nun yeri nasıl dolacak?
Tofaş’ın ortağı FIAT Yeni Doblo modelinin Stellantis’in İspanya’daki Vigo fabrikasında üretileceğini 6 Haziran’da duyurdu. Tofaş da aynı tarihte yaptığı açıklamada Doblo’da 2022 sonuna kadar devam edecek üretimin 2023 sonuna uzatılması konusunda görüşmelerin devam ettiğini bildirdi. Doblo üretiminin kaybedilmesi Tofaş için önemli bir belirsizliğe neden oldu. Tofaş’ın üretiminin yüzde 34’ünü Doblo oluşturuyor. Yine Tofaş’ın ihracatının da yüzde 34’ü Doblo’dan geliyor. Görüldüğü üzere Doblo üretiminin kaybedilmesi Tofaş’ta önemli bir üretim kaybına ve atıl kapasiteye neden olacak. Belki daha da önemlisi döviz kurlarının çok hareketli olduğu, döviz girdilerinin önem kazandığı bu dönemde Tofaş’ın döviz gelirleri yaklaşık yüzde 34 oranında gerileyecek. 2022 yılı performansı açısından bir sorun teşkil etmese de 2023 yılı başından itibaren şirket performansında negatif etkiler görülecektir. Şirketin Doblo üretimini 2023 sonuna kadar uzatma görüşmelerinden olumlu bir sonuç çıkması hisse üzerindeki baskıyı hafifletecektir. Aynı zamanda şirkete Doblo’dan doğacak boşluğu kapatmak üzere başka model ve marka üretimini sağlamak üzere zaman kazandıracaktır. Üretimin 2023 sonuna uzatılmaması durumunda ise hisse üzerindeki baskı artabilir. Üretilecek yeni marka ve modelin belirlenmesi üretim hatlarının bunlara göre yeniden düzenlemesi süreçleri zaman alacağından arada boş bir dönem yaşanması muhtemeldir. Bu noktada belirlenecek yeni marka ve modelin niteliği de önemli. Yeni bir binek araç üretiminin başlaması şirketin hafif ticari araçtaki üstünlüğünün kaybolmasına ve ürün çeşitliliğinin azalmasına neden olacaktır. 2021 yılında Tofaş’ın yurtiçinde otomobil satışları yüzde 21 gerilerken, hafif ticari araç satışları yüzde 7 artarak otomobildeki kaybı kısmen telafi etti. Doblo üretiminin kaybedilmesinden doğan belirsizliklerin ne kadar hızlı giderileceği şirket ve hisse üzerindeki baskının boyutu ve süresi açısından önemlidir.
FORD OTOSAN (FROTO): Küresel oyuncu olma yolunda
Ford Otosan uluslararası oyuncu olma yönünde adımlarını sürdürüyor. Ford Motor Company’nin Romanya fabrikasını almasıyla birlikte Ford Otosan uluslararası üretici konumuna gelecek. Ford Otosan Romanya’daki Craiova fabrikasının devrinin tamamlanmasıyla birlikte 472 bin olan kapasitesini de 722 bine yükseltmiş olacak. 2021 yılında başlatılan yatırımların devreye alınmasıyla 2025 yılında kapasite 900 bine çıkacak.
Ford Otosan’ın ana projesi haline gelen elektrikli araç dönüşümü şirketi global arenaya taşıyacak. Şirketin geçen sene 2 milyar Euro’luk yatırımla başlattığı elektrikli ve bağlantılı yeni nesil ticari araç projeleri meyvelerini vermeye başladı. Şirket ilk tamamen elektrikli ticari aracı olan E-Transit’i Nisan başında banttan indirerek seri üretim aşamasına getirdi. Ford Otosan 2024 yılına kadar Transit Custom, Transit Courier, Tourneo Custom ve Tourneo Courier’in de tamamen elektrikli versiyonlarını üretecek. Ayrıca Romanya’daki fabrikanın devrinin ardından halen burada üretilmekte olan Ford Puma’nın tam elektrikli versiyonunu da Ford Otosan üretecek. Ford Otosan ayrıca yeni nesil Transit Courier’i ve bunların tam elektrikli versiyonlarını da Romanya’daki fabrikasında üretecek. 2024 yılına gelindiğinde Ford’un Avrupa’da üreteceği 9 tam elektrikli aracın 6’sı Ford Otosan fabrikalarında imal ediliyor olacak. Böylece Ford Otosan Ford Motor Company’nin Avrupa’daki elektrikli ticari araç üretim üssü haline gelecek. Ford Motor Company ve Volkswagen AG’nin 2018 yılında başlattığı iş birliğinin bir parçası olarak Volkswagen’in yeni nesil 1 tonluk ticari araç üretimini de Ford Otosan Kocaeli fabrikasında gerçekleştirecek. Ayrıca Kocaeli fabrikaları 130 bin kapasiteli batarya montaj fabrikasının faaliyete geçmesiyle birlikte Türkiye’nin ilk ve tek entegre otomotiv üretim fabrikası olacak. Bunun yanı sıra Ford Otosan’ın ana ortaklarından Koç Holding, Ford Motor Company ve Güney Koreli SK ON Co.’nun ortak olarak Ankara’da yapmayı planladığı batarya üretim yatırımına katılmayı değerlendirmek üzere niyet anlaşması imzaladı. 2025 yılında faaliyete geçmesi planlanan yatırıma Koç Holding’in de dahil olması durumunda Ford Otosan’ın bunun içerisinde nasıl yer alacağı önemli bir gelişme olacaktır.
Ford Otosan, araç üretiminin yanı sıra Türkiye’nin ilk ve tek yerli şanzımanını üreterek önemli atılım yaptı. Ford Trucks kamyonları için geliştirdiği şanzımanlarla birlikte Ford Otosan motor, şanzıman ve aks olarak tüm aktarma sistemlerini beraber üretebilen dünyanın sayılı otomotiv markaları arasına girmiş oldu.
KARSAN (KARSN): Sürücüsüz geleceğe yol alıyor
Karsan Türkiye’de elektrikli araçlara dönüşüm konusunda çalışmalara ilk başlayan şirketler arasında yer alıyor. Şirket erken atmaya başladığı adımların meyvelerini de topluyor. Şirketin e-JEST ile minibüs, e-ATAK ile midibüs ve e-ATA ile otobüs alanında tam elektrikli modelleri bulunuyor. Karsan bunların yanı sıra Autonomous e-ATAK ile dünyanın ilk seri üretim sürücüsüz elektrikli otobüsünü de bünyesinde barındırıyor. Mayıs sonunda Norveç’in Stavanger şehrinde toplu taşıma hizmeti vermeye başlayan Autonomous e-ATAK Avrupa’da şehir içinde yolcu taşıyan ilk sürücüsüz otobüs oldu. Elektrikli araçları özellikle Avrupa’dan büyük ilgi gören Karsan Türkiye’nin elektrikli minibüs ve otobüs ihracatının yüzde 90’ına yakınını gerçekleştiriyor. Karsan’ın elektrikli minibüsü e-JEST 2020’de yüzde 43, 2021’de de yüzde 51 ile üst üste 2 yıl Avrupa’da elektrikli minibüs pazarının lideri oldu. Şirketin e-ATAK modeli de 2021’de yüzde 30 ile Avrupa’da elektrikli midibüs pazarında en çok satılan model oldu. Avrupa’da dizel ve benzinli araçların üretiminin yasaklanarak elektrikli araçlara dönüşümün hızlandırılması önümüzdeki yıllarda elektrikli araç piyasasında çok ciddi bir büyüme yaşanmasına neden olacaktır. Karsan kendi alanında Avrupa pazarındaki lider konumu sayesinde bu pazar büyümesinden aslan payını alacaktır. Şirketin Genel Müdürü Okan Baş ise ürünlerini elektrikli yapmanın bir ara istasyon olduğunu asıl hedeflerinin tüm araçlarını otonom (sürücüsüz) hale getirmek olduğunu söylüyor.
Karsan için bir önemli gelişme de Renault Megan Sedan üretimine başlayacak olması. 2021 yılında Oyak Renault ile imzaladığı anlaşmayla Karsan 5 yıl süreyle Megan Sedan modelinin üretimini üstlendi. Bu anlaşmayla birlikte Karsan ilk kez binek otomobil üretimine girmiş oldu. Eylül ayında başlayacak olan üretimde yıllık hedef 55 bin araç. Türkiye’de en çok satılan otomobiller arasında yer alan Renault Megan Karsan için önemli bir gelir potansiyeli oluşturacaktır. Şirketin buradan 5 yılda elde edeceği tecrübe ve birikim uzun vadede binek otomobilde başka iş birlikleri ya da kendi markasını üretmesi gibi açılımlar getirebilir.
ANADOLU ISUZU (ASUZU): Elektriğe dönüşümde geride kalıyor
Anadolu Isuzu otomotiv sektörünün geleceğini şekillendirmeye başlayan elektrikli araçlara dönüşümde rakiplerinin gerisinde kalmış görünüyor. Anadolu Isuzu’nun ürün gamında tek elektrikli araç bulunurken rakiplerinden Karsan minibüs, midibüs ve otobüs olmak üzere tüm segmentlerde elektrikli araçlarını satışa sunmuş vaziyette. Otokar da tüm segmentlerde elektrikli araçlarını hazırlayarak mayıs sonunda yapılan Busworld Turkey 2022 fuarında sergiledi. Anadolu Isuzu 12 ve 18 metrelik tam elektrikli 2 otobüsle ilgili geliştirme çalışmalarını sürdürse de bunlar ancak 2024 yılına yetişecek gibi görünüyor. Anadolu Isuzu düşük karbon emisyonuna sahip doğalgazlı 12-13 ve 18 metrelik otobüsleriyle şu anda iyi bir ihracat potansiyeline sahip. Ancak sektörün geleceğinin elektrikli araçlarda olduğu düşünülürse orta-uzun vadede pazar kaybına uğrama riski bulunuyor. Bunların yanı sıra şirket otonom (sürücüsüz) sürüş ve hidrojen yakıtlı araçlarla da ilgileniyor. Sürücüsüz araçlarla ilgili çalışmalarının 3. fazını 2022’de, 4. fazını da 2023 yılında tamamlamayı hedefliyor. Şirketin yakıt hücresi yani hidrojen ile çalışan araçlar konusundaki çalışmaları asıl fark yaratabilecek alan gibi görünüyor. Sektörün dönüşümü gelecekte elektrikli araçların çok yaygın olacağını gösterse de hızlı artan talep nedeniyle lityum kıtlığı ve batarya üretiminde yaşanacak olası sorunlar sektörün önündeki handikap olarak görünüyor. Bu durumda hidrojen ile çalışan araçları geliştirmesi Anadolu Isuzu’ya elektrikli araç dönüşümünde geride kalmasından dolayı oluşan dezavantajlarını giderme imkânı sağlayabilir. Şirket yakıt hücresi yani hidrojen ile çalışan otobüsün prototipini 2023 yılında tamamlamayı hedefliyor.
OTOKAR (OTKAR): Yarı ticari yarı askeri.
Otokar’ın en büyük özelliği 2 ana faaliyet kolu olması. Yolcu ve yük taşımacılığından oluşan ticari kısmın cirodaki payı yüzde 40 iken tekerlekli ve paletli zırhlı araçlardan oluşan savunma sanayi kısmının cirodaki payı yüzde 45 düzeyinde. Bu sayede şirket yaşanabilecek sektörel sıkıntılardan rakiplerine göre daha az etkilenebilmektedir. Ticari araçlarda Otokar’ın ana faaliyeti yolcu taşımacılığında. Otobüs segmentinde 13. kez pazar lideri olan Otokar, Türkiye’de yaklaşık her 2 otobüsten 1’inin satışını gerçekleştiriyor. Şirket otomotiv sektöründeki dönüşüme ayak uydurmak üzere çalışmalarını hızlandırmış durumda. Doğalgazla çalışan 3 otobüsünün yanı sıra elektrikli araçlarını da ürün gamına ekledi. Otokar minibüsten otobüse 6 metreden 18 metreye kadar uzunluktaki 4 kategoride elektrikli araçlarını mayıs sonundaki Busworld Turkey 2022 fuarında görücüye sundu. Otokar için bir diğer önemli adım ise 2020 yılı başında Iveco ile imzaladığı üretim anlaşması. Süresi 5 yıl olan anlaşma kapsamında üretim ve teslimatlar 2021 sonunda başladı. Anlaşma uyarınca Otokar Iveco için 5 yılda toplam 5 bin otobüs üretecek. Savunma sanayi alanında da şirket 2021’de hemen hemen ürettiği tüm ürünleri ihraç etmiş durumda. Dünyada 30 binden fazla ürünü aktif olarak kullanılan Otokar’ın tekerlekli ve paletli zırhlı araçları yurt dışında katıldığı fuarlarda büyük ilgi görüyor. Kazakistan’da 3 yıl önce bir şirket kurarak faaliyet gösteren Otokar Arma 8X8 zırhlı aracın bu ülkede üretilmesine yönelik görüşmeleri ve değerlendirmelerini sürdürüyor.