Türkiye'de ve Dünyada Kripto Para Regülasyonları

Blockchain teknolojisinden güç alan kripto para dünyası, yer kürenin görece olarak yeni keşfettiği bir alan; bu yüzden kripto para piyasası Bitcoin’in 2009 senesinde ortaya çıktığından beri genellikle düzenleme eksikliğiyle eş anlamlı olmuştur. Ancak bu durum değişmeye başladı ve dünya çapındaki hükümetler artık dijital para birimleri için regülasyona gidiyor.

Dünyanın dört bir yanındaki hükümetler kripto para birimleri için yeni kurallar oluştururken, Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonları Örgütü (The International Organization of Securities Commissions) gibi organizasyonların da kripto ve dijital varlıkların yönetimine ilişkin küresel kurallara yönelik tavsiyeler yayımladığı görülüyor.

Bu yazımızda son günlerde gündemde daha çok ağırlık tutan Türkiye’deki kripto işlemlerin düzenlemesine ilişkin ayrıntılara ve dünyada bu alanda ne tür yasal adımlar atıldığına genel çerçevede hızlıca bir göz atacağız.

Türkiye'de Kripto Para Regülasyonu: Yeni Dönem Başlıyor

Türkiye’de de kripto para alanının düzenlemesine yönelik çalışmalar son yıllarda hız kazandı ve 26 Haziran 2024 tarihinde “Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilmesi ile Sermaye Piyasası Kanunu’nda yapılan ilgili eklemeler ile Türkiye'de kripto varlıklara ilişkin ilk yasal düzenleme kripto para mevzuatında yerini almış oldu.

Kripto para platformlarının lisans alması, faaliyet izinleri ve denetim süreçlerini kapsayan bu regülasyon sürecinin getirdiği başlıca konular maddeler halinde şu şekilde özetleyebiliriz:

• Vergilendirme: Gelen yasada henüz kripto para yatırımcılarından vergi alınmasını yönelik bir düzenleme bulunmuyor. Ancak düzenlemeye göre Türkiye'de hizmet veren platformların, yıllık gelirlerinin %1'ini SPK'ye (Sermaye Piyasası Kurulu), %1'ini ise blokzincir ve ilgili bilişim teknolojilerinin geliştirilmesinde kullanılmak üzere TÜBİTAK'a vermeleri gerekiyor. Ek:26/6/2024-7518/16 md.
• Yetkili Kurumlar: Kripto varlıkların ihraç edilmesi ve ekosistemin düzenlenmesi yetkisi bu yasayla birlikte, ülkemiz borsasının da düzenleyici ve denetleyicisi konumunda olan SPK'ye verilirken; teknolojik altyapı ve bilgi sistemleri konularında ise TÜBİTAK'ın belirlediği kriterlerin esas alınması öngörülüyor. MADDE 35/B-2
• Lisans ve İzin: Kripto para platformlarının faaliyete geçebilmesi için SPK'dan izin almaları şart. Mevcut platformlar, yasadan sonra bir ay içinde lisans başvurusu yapmak zorundalar. Bu başvuruyu yapmak istemeyen kurumlar ise, müşteri hak ve menfaatlerini zarara uğratmadan 3 ay içinde tasfiye kararı alacaklarına dair bir beyan vermek zorundalar. GEÇİCİ MADDE 11-1
• İzinsiz Faaliyet: Lisanssız hizmet sunan platformların yetkilileri 3 ila 5 yıl hapis ve 5 bin ila 10 bin gün adli para cezası ile karşı karşıya kalacak. MADDE 109/A- 1 (Ek:26/6/2024-7518/12 md.)
• Yurt Dışı Platformlar: Yurt dışı merkezli platformlar, Türkiye'de hizmet sunmak için lisans almak zorunda. Yurt dışında yerleşik platformlar tarafından Türkiye’de yerleşik kişilere yönelik faaliyette bulunulması ya da Kurulca yapılacak düzenlemeler kapsamında kripto varlıklara ilişkin yasaklanmış bir faaliyetin Türkiye’de yerleşik kişilere sunulması da izinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı sayılacak. MADDE 99/A- 1(Ek:26/6/2024-7518/8 md.)
• Varlıkların Haczedilmesi: Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının borçları nedeniyle müşterilerin varlıklarına el konulamayacak. Ayrıca, hizmet sağlayıcıların varlıkları kamu alacakları için dahi haczedilemeyecek. MADDE 35/C-7
• Listelenme Esasları: Kripto varlıkların platformlarda listelenme kriterleri TÜBİTAK ve diğer kurumların görüşleri de dikkate alınarak SPK tarafından belirlenecek. MADDE 35/C-2
• Denetim Süreci: Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının mali ve bilgi sistemleri denetimi, SPK tarafından belirlenen bağımsız denetim kuruluşları tarafından gerçekleştirilecek. MADDE 99/B-2
• Cezaî Yaptırımlar: Yönetim kurulu üyeleri ve diğer çalışanlar, zimmet suçu işlerse 8 ila 14 yıl hapis ve 5 bin gün adli para cezası ile cezalandırılacak. MADDE 110/A-1
• Kripto ATM'ler: Kripto varlıkların nakde çevrilebildiği ATM'ler, yasanın yürürlüğe girmesinden itibaren üç ay içinde kapatılacak. Kapatılmayan ATM'ler, yetkili idareler tarafından işlevsiz hale getirilecek. GEÇİCİ MADDE 11-5

Bu yeni düzenlemeler, Türkiye'de kripto varlık ekosistemini daha güvenli ve düzenli bir hale getirmeyi amaçlıyor. Yatırımcılar ve hizmet sağlayıcılar, bu yeni yasal çerçeveye uyum sağlamak için gerekli adımları atacak. Kripto para dünyasında yeni bir dönemin başlangıcı olan bu yasalar, sektörde şeffaflık ve güvenliği artırmayı hedefliyor.

Dünyada Kripto Para Regülasyonu

Kripto para birimlerinin hızla artan popülaritesi, dünya genelinde düzenleyicilerin bu yeni finansal araçları nasıl yönetmesi gerektiği konusunda farklı yaklaşımlar benimsemesine yol açıyor ve bunun sonucu olarak kripto para yasaları ülkeden ülkeye göre önemli ayrımlar içeriyor.

Diğer taraftan kripto paraların ilk ortaya çıkışından bu yana geçen zaman zarfında; ABD, Çin, Kanada, Birleşik Krallık, Japonya, Avustralya, Singapur, Güney Kore, Hindistan, Brezilya ve Avrupa Birliği gibi ülkeler veya bölgeler, kripto para hukuku konusunda çeşitli gelişmelere sahne oldu. Bu ülkelerdeki son gelişmeleri hızlıca inceleyelim.

Amerika Birleşik Devletleri

Amerika Birleşik Devletleri, 2022'de kripto para düzenlemeleri için yeni bir çerçeve duyurdu ve SEC ile CFTC’ye yetki tanıdı.

SEC, Ripple, Coinbase ve Binance gibi kripto para veya borsalarına karşı davalar açtı. Ancak, 2023'te bir temyiz mahkemesi, Ripple'ın XRP satışının borsalarda menkul kıymet arzı olmadığına karar verdi, bu da kripto dünyası için kısmi bir zafer sayıldı. Mahkeme aynı yıl, SEC'in Grayscale'in Bitcoin ETF başvurusunu reddetmesini iptal etti ve bu, Ocak 2024'te ilk Bitcoin Spot ETF'lerinin onaylanmasını sağladı.

SEC Başkanı Gary Gensler, onayların kripto varlıklarının menkul kıymet olarak değerlendirilmesine dair bir sinyal vermediğini ve kripto varlıklarının büyük çoğunluğunun yatırım sözleşmeleri olarak federal menkul kıymetler kanunlarına tabi olduğunu belirtti.

Çin

Çin’in kripto para birimlerine karşı genel olarak katı bir duruş sergilediği söylenebilir. Çin Halk Bankası (PBOC), ülkede kripto para işletmelerinin faaliyet göstermesi dışında, Bitcoin madenciliğini de yasakladı. Çin otoritelerin Eylül 2021'de kripto para ticaretini tamamen durduran kararı sonrasında ise, ülkedeki birçok kripto para yatırımcısı ve madencisi başka yerlere yönlendi.

Kanada

Kanada, kripto para düzenlemelerinde proaktif bir yaklaşım benimsemiştir ve Toronto Menkul Kıymetler Borsası Bitcoin borsa yatırım fonunu (ETF) onaylayan ilk ülke olmuştur. Kanada Menkul Kıymet Yöneticileri (Canadian Securities Administrators - CSA) ve Kanada Yatırım Endüstrisi Düzenleme Örgütü (Investment Industry Regulatory Organization of Canada - IIROC), kripto ticaret platformlarının eyalet düzenleyicilerine kaydolmasını zorunlu kılmaktadır.

Birleşik Krallık

Birleşik Krallık, kripto para birimlerini düzenlenmiş finansal araçlar olarak tanımaktadır. 2023'te yürürlüğe giren Finansal Hizmetler ve Piyasalar (The Financial Services and Markets) yasası ile kripto varlıkları, hizmetleri ve sağlayıcılarıyla ilgili mevcut yasaları genişletmiştir. Kripto borsaları ve saklama cüzdanı sağlayıcıları, Finansal Yaptırımlar Uygulama Ofisi'nin (Office of Financial Sanctions Implementation - OFSI) raporlama yükümlülüklerine uymak zorundadır.

Japonya

Japonya, kripto para birimlerini Ödeme Hizmetleri Yasası (Payment Services Act - PSA) kapsamında yasal mülkiyet olarak tanımaktadır. Ülkede faaliyette bulunan kripto borsaları, Finansal Hizmetler Ajansı'na (Financial Services Agency - FSA) kaydolmak ve AML/CFT yükümlülüklerine uymak zorundadır. Ayrıca Japonya, 2020'de Japon Sanal Para Borsası Birliği'ni (Japanese Virtual Currency Exchange Association - JVCEA) kurarak kripto borsalarının üyeliğini zorunlu kılmıştır.

Avustralya

Avustralya, kripto para birimlerini yasal mülkiyet olarak sınıflandırmakta ve sermaye kazancı vergisine tabi tutmaktadır. Avustralya’daki kripto borsaları, Avustralya İşlem Raporları ve Analiz Merkezi'ne (Australian Transaction Reports and Analysis Centre - AUSTRAC) kaydolmalı ve belirli AML/CTF yükümlülüklerini yerine getirmelidir.

Singapur

Singapur, kripto para birimlerini mülk olarak sınıflandırmakta ancak yasal ödeme aracı olarak kabul etmemektedir. Singapur yasalarına göre Singapur Para Otoritesi (The Monetary Authority of Singapore - MAS), borsaları düzenleme ve denetleme yetkisine sahiptir. Ayırca ülkede stabilcoin düzenlemeleri de getirilmiş olup, düzenlemelere göre ihraççıların belirli kriterlere uyması zorunludur.

Güney Kore

Güney Kore, kripto borsalarının ve diğer sanal varlık hizmet sağlayıcılarının Kore Finansal İstihbarat Birimi'ne (Korea Financial Intelligence Unit - KFIU) kaydolmasını zorunlu kılmaktadır. Ülkede 2023'te yürürlüğe giren ilgili yasa ise, kripto para birimlerinin yasal ve yasa dışı kullanımlarını düzenlemektedir.

Hindistan

Hindistan, kripto para düzenlemeleri konusunda kararsız bir görünüm sergilemiştir. Özel kripto para birimlerini yasaklayan bir yasa tasarısı hala oylanmamıştır. Ancak buna rağmen Hindistan’da kripto yatırımlarından %30 vergi alınmakta ve kripto alım satımlarında kaynakta %1 vergi kesintisi uygulanmaktadır.

Brezilya

Brezilya, kripto para birimlerini ödeme yöntemi olarak yasallaştırmıştır. 2023'te yürürlüğe giren sanal varlıklar ile ilgili yasa ile kripto borsalarının işlemlerini düzenlemek ve denetleme yetkisi Brezilya Merkez Bankası'na (The Brazilian Central Bank) verilmiştir.

Avrupa Birliği

Avrupa Birliği, kripto para birimlerini yasalarla düzenlemekte olup, vergilendirme üye devletlere bağlı olarak değişmektedir. 2023'te yürürlüğe giren Kripto Varlık Piyasaları Düzenlemesi (Markets in Crypto-Assets Regulation - MiCA), tüketici korumasını artırmakta ve kara para aklama ile terörizm finansmanını önlemek için yeni lisanslama gereklilikleri getirmektedir.

Kripto Para Mevzuatı ve Yasaları

Kripto paralar, blockchain teknolojisi üzerinde işlem gören dijital ve merkeziyetsiz para birimleridir. Bitcoin'in 2009'da tanıtılmasıyla başlayan bu teknoloji, finansal sistemlere alternatif sunmakta ve küresel ölçekte geniş bir ilgi görmektedir. Kripto para mevzuatı, bu finansal teknolojinin güvenli ve yasalara uygun bir şekilde işlemesini sağlamak için kritik bir öneme sahiptir.

Kripto para mevzuatının ana hedefi, yatırımcıların korunması, piyasa bütünlüğünün sağlanması ve yasadışı faaliyetlerin önlenmesidir. Bu düzenlemeler, kripto paraların alım-satımı, saklanması, vergilendirilmesi ve raporlanması konularında kuralları çizmektedir.

Türkiye'de faaliyet gösteren kripto para platformlarının SPK denetim ve düzenlemesine verilmesi, bu alanın daha saydam, kurumsal ve güvenilir bir ekosisteme taşınmasında büyük katkı sağlaması beklenmektedir. Dünya genelinde, Amerika Birleşik Devletleri'nde SEC ve CFTC gibi kurumlar kripto piyasalarını düzenlerken, Avrupa Birliği MiCA düzenlemesi ile uyumlu bir çerçeve oluşturmayı hedeflemiştir. Japonya ise kripto paraları yasal ödeme yöntemi olarak tanıyan ve borsaları lisanslayan ilk ülkelerden biridir.

2021 yılına kadar Türkiye’de kripto varlıklarla ilgili bir hukuki düzenleme bulunmazken; 16 Nisan 2021'de yayımlanan "Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik" ile ilk kez kripto varlık tanımı yapıldı. Bu tanım, kripto varlıkları dağıtık defter teknolojisi kullanılarak sanal olarak oluşturulmuş, dijital ağlar üzerinden dağıtılan ancak itibari para, elektronik para veya menkul kıymet olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıklar olarak belirlemişti ve yönetmelik ile kripto varlıkların ödemelerde kullanılması ve bu amaçla hizmet sunulması yasaklanmıştı.

Ayrıca, kripto varlık hizmet sağlayıcıları, “Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun” kapsamında yükümlü olarak belirlendi. MASAK, bu hizmet sağlayıcılara müşteri tanıma (KYC), şüpheli işlem bildirimi ve bilgi verme gibi yükümlülükler getirdi. 2022 yılında bu düzenlemelere uymayan bazı kripto varlık hizmet sağlayıcılarına idari para cezaları verildi.

Diğer taraftan 2024 yılı bütçe görüşmeleri sırasında kripto varlıklarla ilgili yasal düzenlemenin yakında Meclis’e sunulacağı ve böylece Türkiye’nin FATF standartlarına uyum kapsamından çıkabileceği belirtti. 26 Haziran 2024 tarihinde kabul edilen yasayla bu yasal düzenleme hayata geçirilmiş oldu.

Kripto Para Düzenlemelerinin Etkileri

Kripto para birimleri, finansal piyasalarda devrim yaratırken, dünya genelinde düzenleyicilerin dikkatini çekmeye de devam ediyor. Bu düzenlemeler, kripto ekosisteminin güvenliğini ve şeffaflığını artırmayı amaçlarken, aynı zamanda yatırımcıları koruma ve mali suçlarla mücadele gibi konularda da mühim bir rol oynamaktadır.

Kripto para piyasasına ilişkin regülasyonlar, mali suçlarla mücadelede kapsamında da önemli bir gerekliliktir. Çünkü kripto paraların anonim yapısı, onları kara para aklama ve yasadışı faaliyetlerin finansmanı olarak kullanılma riskine daha açık hale getirmektedir. Bu bakımdan düzenleyici adımlar, bu tür faaliyetlerin önlenmesi için izleme ve denetim mekanizmalarını da içermesi dolayısıyla ayrı bir öneme sahiptir.

Diğer taraftan kripto para düzenlemeleri, kripto para piyasasının güvenliğini önemli ölçüde artırır. Zira borsalar ve hizmet sağlayıcılar için lisanslama ve denetleme mekanizmalarının varlığı, bu alanda sadece yetkilendirilmiş kurumların faaliyet göstermesini sağlamaktadır. Daha güvenli bir ortam ise, kripto paraların genel yatırımcı kitlesi tarafından daha geniş çapta kabul görmesini ve benimsenmesini teşvik etmektedir.