Swap Nedir ve Neden Swap Yapılır?

Son verilere göre, küresel düzeyde gerçekleşen döviz bazlı swap işlemlerinin günlük ortalama işlem hacmi 4 trilyon dolara yakın seviyelerde bulunuyor (BIS, 2022). Peki, küresel düzeyde bu denli yüksek bir işlem hacmi olan ve ülkemizde de özellikle son yıllarda ismini sıkça duymaya başladığımız swap ne demek ve bir swap anlaşması neden yapılır? Şimdi “Swap anlaşması nedir?” sorusundan başlayarak, swap sözleşmeleriyle ilgili akla gelen tüm bu soruları birer birer ele alalım.

Bir swap anlaşması, belirli bir varlığa veya yükümlülüğe ait olan nakit akışlarının belirli bir süre boyunca anlaşma tarafları arasında el değiştirilmesini içerir. Genelde faize ve dövize dayalı olarak oldukça yaygın kullanılan bir türev sözleşme türü olan swap işlemleri, bunlar dışında emtia ya da hisse senetleri üzerinden de yapılabilmektedir. 

TCMB’nin (Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası) terimler sözlüğüne göre ise “Swap nedir?” sorusunun yanıtı şöyledir:

Swap, “İki tarafın bir varlık veya yükümlülüğe bağlı olan nakit akışını aralarında değiştirdikleri işlemdir. Örneğin on yıllık sabit faizli borca sahip bir firma ile benzer ancak dalgalı faizli borca sahip bir firma birbirlerinin yükümlülüklerini değiştirebilir. Swap işlemlerinde, faiz oranları ile döviz kurlarındaki değişmeler sonucunda ortaya çıkan riski en aza indirmek amaçlanmaktadır.”

Bir swap sözleşmesinin unsurları şunlardır:

• Başlangıç ve bitiş tarihleri
• Para birimlerinin nominal tutarları
• Sabit faiz oranları veya referans faize göre marjlar
• Değişken faiz için referans faiz oranı
• Ödeme dönemleri

Swap Anlaşması Neden Yapılır?

Swap anlaşmalarının yapılma nedeni, çoğunlukla, faiz oranlarındaki değişim veya döviz kuru oynaklıkları gibi finansal riskleri yönetmek, diğer bir deyişle faiz veya döviz kuru dalgalanmalarından doğan riskleri azaltmaktır. Ayrıca finansal kurumlar veya şirketler, farklı para birimlerinden ya da faiz türlerinden daha avantajlı borçlanma maliyetlerine sahip olmaları (karşılaştırmalı üstünlük) durumlarında da swap işlemleri gerçekleştirirler. Bu tür swap işlemleri sayesinde de şirketler, faiz maliyetlerini düşürür ve bu imkân da swap anlaşmasının faydaları arasındadır.

Örneğin, bir şirket, Dolar cinsinden borçlanma ihtiyacı içindeyken, Euro cinsinden görece daha uygun bir maliyetle borçlanma olanağına sahip olabilmektedir. Böyle bir durumda, söz konusu şirket, Euro cinsinden borçlanmak isteyen ve Dolar cinsinden görece daha düşük maliyetle borçlanma imkanına sahip başka bir şirketle swap anlaşması yaparak, iki taraf içinde, başlangıç durumuna göre daha düşük maliyetli borçlanma olanağına kavuşabilmektedir.

Ayrıca bunlara ilaveten, kâr sağlama maksadıyla swap işlemi gerçekleştirenler de vardır.

Swap İşlemleri Kimler Arasında Yapılır?

Swap işlemleri ağırlıklı olarak bankalar, aracı kurumlar, şirketler ve yatırımcılar arasında gerçekleşmektedir. Bir swap işlemi, özü itibariyle sözleşme niteliğinde olduğundan, taraflar doğrudan kendi aralarında da swap işlemi yapabilirler. Bununla birlikte, OTC (tezgâh üstü piyasalar) swap işlemlerine çoğunlukla bankalar veya yatırım kuruluşları aracılık etmektedir.

Şekil 1. Swap İşlemlerinde Nakit Akış Diyagramı

Swap anlaşmalarının yeni yaygınlaşmaya başladığı ilk zamanlarda, bankalar daha çok tarafları bir araya getiren bir aracı görevi üstlenmekteydi. Ancak günümüzde, swap aracılığı yapan banka ya da aracı kurumların, swap işleminde karşı taraf olarak konumlandığı veya garantör rolü üstlendiği de görülmektedir.

Swap Çeşitleri Nelerdir?

Dünyada en çok kullanılan swap türleri döviz ve faiz swaplarıdır. Yaygınlığı daha az olmakla birlikte, hisse senedi veya emtiaları dayanak alan swap sözleşmeleri de bulunmaktadır.

1.      Döviz (Para) Swapları

Döviz swapları, bir tarafın diğer taraftan bir para birimini borç aldığı ve aynı anda diğer tarafa başka bir para birimini borç verdiği sözleşme türleridir. Taraflardan her birinin, karşı tarafa olan geri ödeme yükümlülüğü, sözleşmenin başlangıcından itibaren vadeli döviz kuru üzerinden (forward kur) sabitlenir. Bu nedenle, döviz swapları teminatlandırılmış borçlanma ve borç verme olarak görülebilir. 

Döviz swaplarında, vade müddetince taraflar, borç aldıkları döviz cinsinden karşı tarafa faiz öder ve aynı zamanda borç verdikleri döviz cinsinden faiz alırlar. Döviz swaplarının vade sonunda ise, taraflar ilk başta sahip oldukları anapara birimlerini, yine önceden üzerinden anlaşılmış bir kur veya spot kur üzerinden yeniden takas etmektedirler.

Döviz Swap Örneği

1 Euro mevcut durumda 1 Dolar’dır. X şirketi elindeki 100.000 $’ı, Y şirketinin elindeki 100.000 £ ile takas etmiştir. Anlaşmaya göre, X şirketi Y şirketine 1 yılında sonunda Euro için %3 sabit faiz ödeyip karşılığında Dolar için %4,75 sabit faiz alacak ve 1 yılın sonunda 1 Euro 1 Dolar eşitliği üzerinden anaparalarını tekrar takas edeceklerdir. Yapılan bu anlaşma bir döviz swapıdır.

2.Faiz Swapları

Faiz swap anlaşmaları, tarafların aynı para birimi üzerinden sabit ve değişken faiz ödemelerini takas etmeleridir. Faiz swaplarında, aynı para birimlerine ait nakit akışları söz konusu olduğundan, vade başı ve vade sonunda anaparanın takasının yapılması gerekmemektedir. Faiz swapı anlaşmalarında, üzerinden ödeme yapılacak tutara ise nosyonel değer veya kontrat büyüklüğü denilir.

Bir şirketin 100.000 TL için 1 yıllığına üçer aylık dönemler itibariyle değişken faiz alıp (genellikle LIBOR esas alınır) karşılığında belirli bir sabit faiz alması üzerine yapılan bir anlaşma da, tipik bir faiz swap örneğidir.

3.Hisse Senedi Swapları

Son yıllarda kullanımı giderek artan diğer bir swap türü de hisse senedi swaplarıdır.

Hisse senedi swapları, bir tarafın, diğer tarafa bir hisse senedinin temettü ve/veya sermaye kazancı getirisini ödediği ve karşılığında sabit veya değişken bir oran üzerinden faiz ödemesi aldığı, yine iki taraf arasında yapılan bir sözleşmedir.

4.Emtia Swapları

Genel olarak emtia tacirleri veya emtiaları hammadde olarak kullanan işletmeler tarafından yapılır. Bir emtia takası, iki tarafın belirli bir emtianın fiyatına bağlı olarak nakit akışlarını değiş tokuş etmeyi kabul ettikleri bir swap sözleşmesi türüdür.

Emtia swaplarında, işlemin taraflarından biri sabit veya LIBOR gibi bir referans üzerinden değişken faiz ödemeleri yapar, diğeri ise belirli belirli bir emtia fiyatına dayalı olarak değişken ödemeler yapar. Emtia swapları, ismine rağmen fizikî emtia swapını (takasını) içermez.

Swap Anlaşması Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Şirketler swap anlaşmalarını çoğunlukla, risk yönetimi için veya swap yoluyla daha uygun borçlanma koşulları sağlama amacıyla yapmaktadır ve bu tür swap anlaşmaları genelde vade sonuna kadar tutulmaktadır.

Öte taraftan, kurum ya da şahıslar, faizlerdeki yükseliş ya da düşüş beklentilerine bağlı olarak, spekülatif amaçlarla da swap yapabilmektedirler ve bu türden swap anlaşmalarında kurum ya da kişiler, swap anlaşmalarını vade tarihinden önce başka bir müşteriye satmak isteyebilirler. Bu yüzden spekülasyon maksadıyla yapılan swap işlemlerinde, ilgili piyasanın likidite koşullarının uygunluğu dikkat edilmesi gereken bir unsurdur.

Buna ilaveten, çoğu swap piyasası, OTC yapısından dolayı karşı taraf riski barındırır. Karşı taraf riski, sözleşme taraflarından birinin, swap anlaşması yükümlülüğünü karşılayamayıp temerrüde düşebilme olasılığından kaynaklanır. Örneğin 2008 Küresel Finans Krizi dönemlerinde, swap işlemlerinde bu türden temerrüde düşme vakaları olmuştur.

Özetle bir swap anlaşması yapılmadan önce; sözleşme vadesi ve şartları, faiz oranındaki beklentiler ve buna bağlı piyasa riskleri, vade öncesi işlemler için likidite koşulları ve karşı taraf riski ve bu riski güvenceye alan sözleşme koşulları olup olmadığı titizlikle araştırılmalıdır.

Swap Oranları Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Bilindiği gibi yapılan Forex işlemlerinde (Kaldıraçlı Alım-Satım), trade edilen ürünün tipine ve ilgili üründe alınan pozisyonun türüne (uzun ya da kısa) göre değişen, farklı oranlarda swap geliri veya swap maliyeti oluşabilmektedir. Forex piyasasındaki swap oranları arasındaki fark, diğer swap işlemlerinde olduğu gibi, büyük ölçüde farklı ülkelerin para birimlerine uygulanan farklı faiz oranlarıyla ilişkilidir.

Forex piyasasının işleyişinde yatırımcıların herhangi bir paritede alım ya da satım gerçekleştirmeleri, satın alınan para biriminin ödünç verilmesi, satılan para biriminin ise ödünç alınarak satılması esasına dayanır. Bu durumda yatırımcılar gün sonuna kadar (ürün bazında değişiklik gösterir) kapatmayıp, bir sonraki güne taşıdıkları pozisyonlar için, ödünç verdikleri para biriminden dolayı faiz geliri elde ederken; ödünç aldıkları para birimi için de, günlük olarak faiz ödemesi yaparlar ve aradaki farklın pozitif ya da negatif olmasına bağlı olarak swap geliri ya da swap maliyeti oluşur.

Diğer taraftan bazı ürünlerde hem alış hem de satışta swap oranı negatif olabilir. Bunun sebebi de, bankaların borç verme faizleri ile borç alma faizleri arasında daima bir makas olmasıdır.

Forex Piyasasında Swap Uygulaması

Forex piyasasında, yatırım yapılan döviz çiftlerinin ait olduğu ülkeler arasındaki faiz farkının pozitif ya da negatif olmasına göre, gün içinde kapatılmamış pozisyonlara gelir ya da gider olarak yansıtılmasına swap denilmektedir.

Nitekim Forex piyasasında da, swap mekanizmasında olduğu gibi; alınan para birimi ödünç verilerek karşılığında faiz alınırken; satılan para birimi ödünç alındığından o tarafa da faiz ödemesi yapılmaktadır.

Örneğin EUR/USD paritesinde uzun pozisyon alan bir yatırımcı Euro alarak bunu ödünç vermiş ve karşılığında ödünç alarak Dolar satmıştır. Yine aynı paritede kısa pozisyona giren bir yatırımcı ise, esasında Dolar alıp, karşılığında Euro satmıştır. Buna göre uzun pozisyonda, alınan Euro’dan dolayı faiz geliri oluşacak, satılan Dolar’dan sebebiyle de faiz gideri olacaktır. Aradaki fark pozitif olursa bu swap geliri, negatif olursa da swap maliyeti olarak bu tutar günlük bazda yatırımcıya yansıyacaktır.

Ancak dini hassasiyetler veya herhangi bir sebepten dolayı faizden kaçınan yatırımcılar için geliştirilmiş swapsız Forex hesapları da bulunmaktadır.

Şimdi gelin, Forex piyasasındaki swap uygulamasına örnek bir hesaplama yaparak yakından bakalım.

Forex Swap Hesaplama Örneği

Forex piyasasında swap hesaplaması oldukça basittir. Yapmanız gereken tek şey, pozisyon büyüklüğünüz ile swap oranını çarpmaktır. Diğer bir ifadeyle, swap hesaplaması yapılırken, swap oranı ve pozisyon büyüklüğünün bilinmesi yeterlidir.

Forex piyasasındaki farklı döviz çiftleri ve CFD’ler için, alış ve satış swap oranları değişmektedir. Swap hesaplaması yapmak istediğiniz parite ya da CFD’in mevcut swap oranlarını öğrenmek için işlem koşulları sayfamızı ziyaret edebilir ya da daha hızlı yoldan bir swap hesaplaması yapmak için Swap Hesaplama aracımızı kullanabilirsiniz.

Hesaplamanın nasıl yapıldığını daha iyi anlamak için bir örnek yapalım:

İşlem koşulları sayfamızdan EUR/USD paritesinde mevcut swap oranlarının, alışta -1,25 pips, satışta ise +0,40 pips olduğunu görüyoruz. (Bu bilgiye MetaTrader platformu üzerinden de ulaşabiliriz.)

Forex piyasasında bir pips, çoğu parite için 0,0001 birime, yani 10000’de 1’lik bir değere karşılık gelmektedir. Ancak, örneğin JPY bacaklı paritelerde, 1 pips, 0.01 birime karşılık gelir. Puan ise pip’in 10’da 1’dir.

Forex işlemlerinde pozisyon büyüklüğü birimi olarak kullandığımız lot ise 100.000 baz para (birincil) birimine eşittir. Diğer taraftan Forex piyasasında kâr/zarar ya da swap gelir/maliyetleri her zaman karşıt para (ikincil) cinsinden hesaplanır. EUR/USD paritesinde baz para birimi Euro, karşıt para birimi ise USD’dir.

Buna göre EUR/USD paritesinde alınacak 1 lotluk pozisyonun büyüklüğü 100.000 £’dur. Bu durumda uzun pozisyonun gecelik swap maliyeti 100.000*-1,25*0,0001=12,5 $; 1 lotluk kısa pozisyonun gecelik swap geliri ise, 100.000*0,4*0,0001=4 $ olacaktır.

Türkiye'de Swap Anlaşmalarının Ekonomik Etkileri

TCMB’nin swap işlemlerini, özellikle son yıllarda alternatif bir para politikası aracı olarak daha yoğun kullanmaya başlamasıyla, swap anlaşmalarının Türkiye’deki makroekonomik etkilerinden söz edilmeye başlanmıştır. Hiç şüphesiz, bu etki daha çok döviz likiditesinin üzerinden kendisini göstermektedir. TCMB, döviz piyasasında aşırı oynaklıklar ya da bankaların likidite eksiği-fazlası oluştuğu kanaatine vardığında, farklı zamanlarda altın, döviz ve TL swap ihaleleri açabilmektedir.

Diğer taraftan Merkez Bankası’nın farklı ülkeler ile yaptığı swap anlaşmaları (TL karşılığı yabancı para birimi swapları), net dış varlık rezervlerinde artış meydana getirmektedir. Ancak swap anlaşmalarının, net dış varlıklarda yapacağı katkı, elbette yapılan swap anlaşmasının vade süresiyle kısıtlı kalmaktadır.

2018 yılı Ekim ayında BİST bünyesinde Swap Piyasası faaliyete geçmiştir. Bunun amacı, büyük miktarı tezgâh üstü piyasada yapılan swap işlemlerinin organize bir piyasada merkezi takas güvencesiyle gerçekleştirilmesine imkân sağlamaktadır. Bu piyasada ancak yetkili kurumlar ve TCMB işlem yapabilmektedir. TCMB, BİST Swap Piyasası’nda da çeşitli vadelerde döviz karşılığı TL swap işlemleri gerçekleştirerek, mevcut para politikalarıyla uyumlu aksiyonlar alabilmekte ve bu yolla piyasalardaki TL ve döviz likiditesini etkileyebilmektedir.

Örneğin 2019 yılında TCMB politika faizini hızlı bir şekilde %24’ten %12’ye düşürürken; bu indirim sonucu doğan fonlama ihtiyacının büyük bir bölümünü Borsa İstanbul ve Merkez Bankası bünyesinde gerçekleştirilen döviz karşılığı TL swap işlemleriyle karşılanmıştır (TBB, 2020)

GCM Yatırım’da Bir Forex Hesabı Açın, Dünyaya Açılın 

2022 senesinde TSPB’nin elinden 3. kez aldığımız “Kaldıraçlı İşlemler İşlem Hacmi Lideri” ödülüyle binlerce yatırımcıya ulaşmanın memnuniyetini her geçen gün sizlere vereceğimiz daha iyi hizmet kalitesiyle geleceğe taşımaya kararlıyız.

Şimdi siz de internet üzerinden dolar alıp satmanın kolay ve güvenli yolunu gönül rahatlığıyla yaşamak istiyorsanız, dakikalar içerisinde başvurun ve GCM Forex hesabı ile küresel piyasalara kapı aralayın.

Üstelik başvurunuzu yapar yapmaz alacağınız deneme hesap numarası ve şifrenizi kullanarak ücretsiz “GCM Forex Demo Hesabı”nda hiç risk almadan 100.000 $ sanal parayla işlemler yapmaya başlayabilirsiniz.