Halka Arz Nedir? Halka Arz Türleri Nelerdir?

Pandemi döneminde merkez bankalarının genişleyici para politikası uygulamaları, gerek parasal genişleme gerekse düşürülen faizler yoluyla likiditenin artmasını sağlamış ve bu ortam Türkiye de dâhil olmak üzere tüm dünya genelinde halka arz edilen şirket sayısında artış meydana getirmiştir.

Ernst&Young Global IPO Trends raporuna göre 2021 yılında dünyada 2.388 şirket halka arz olurken, halka arzların toplam büyüklüğü de 2020 senesine göre %67 artmış ve bu halka arzlar neticesinde 453 milyar dolar hasılata ulaşılmıştır.

Halka arz edilen şirket sayısındaki bu artışın Türkiye’deki izdüşümünü, özellikle 2021 yılından itibaren halka arz edilen şirket sayısında yaşanan sıçrayıştan ve bu halka arzlardan edilen hasılat büyümesinden net bir şekilde görebiliyoruz.

Grafik: 1. Halka Arz Edilen Şirket Sayıları ve Toplam Halka Arz Büyüklükleri

Kaynak: TSPB

Grafikten de takip edilebileceği gibi, 2018 başından 2020 sene sonuna kadar toplam 23 şirket Borsa İstanbul’da halka arz olurken, 2021 senesine gelindiğinde bu rakamın 52’ye çıkarak, geçmiş 3 senenin toplamını da geçtiğini görüyoruz. Ayrıca yine verilere bakıldığında, halka arz olan şirket sayısındaki bu canlanma neticesinde, 2020 senesinde 1.1 milyar civarında olan halka arz hasılat tutarının da, 2021 senesine gelindiğinde 21.6 milyara yükselerek rekor bir artışa sahne olduğu anlaşılıyor.

Şirketlerin halka açılarak borsa işlem görmeye başlaması ve bu sayede Borsa İstanbul’a kote şirket sayısının artması memnuniyetle karşılanacak bir gelişmedir. Ancak halka açılan şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapılırken doğru karar alabilmek için de, başta “Halka arz nedir?” sorusu olmak üzere, halka arz türlerinin neler olduğu ve halka arza katılırken nelere dikkat edilmesi gerektiği soruları üzerinde de etraflıca durmak ve böylelikle bu süreçlere ait spesifik unsurlar hakkında da bilgi sahibi olmak gerekmektedir.

Halka Arz Nedir?

Halka arz sadece hisse senetleri özelinde kullanılan bir terim değildir. Bununla birlikte, bu yazının bağlamı gereği konuyu hisse senetleri özelinde ele alacak olursak “Halka arz nedir?” sorusuna “Halka arz bir şirket paylarının satın alınmasına yönelik her türlü yoldan yapılan çağrıyı ve bu çağrı neticesinde yapılan pay satış sürecini kapsayan faaliyetlerin bütünüdür.” şeklinde bir tanımlamayla yapabiliriz.

Dikkat: Ortak sayısı 500’ü aşan anonim şirketler Sermaye Piyasası Kanunu’nun 16. Maddesinin 1. Fıkrasına göre halka arz edilmiş sayılır ve bunun sonucunda bu şirketler SPK mevzuatına tabi hâle gelir. Yine aynı Maddenin 2. Fıkrasına göre halka arz edilmiş sayılan şirketler için borsada işlem görme başvurusu (en geç 2 sene içerisinde) bir zorunluluk olarak belirtilmiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere bir şirketin halka arz olması ile borsaya kote olması hukukî açıdan birbirinden ayrı kavramlardır.

Halka Arzlar Türleri Nelerdir?

Halka arzlar üç şekilde yapılır, buna göre bir şirket:

1. Mevcut ortakların rüçhan hakları kısıtlanarak bedelli sermaye artımı yoluyla,

2. Mevcut ortakların ellerindeki payların satışa sunularak dolaşıma sokulması yoluyla,

3. Ya da her iki yöntemi de bir arada kullanmak suretiyle, kısmen bedelli sermaye artırımı, kısmen de ortak satışı şeklinde halka arz gerçekleştirebilir.

Bedelli sermaye artırımı yoluyla gerçekleşen halka arzlarda, şirketin öz sermayesinde artış olur, ki bu da şirketin kasasına para girmesi demektir. Söz konusu şirket sermaye artımı yoluyla gelen bu parayı borç ödemede kullanabileceği gibi, yeni yatırımların finansmanın da kullanabilir.

Öte taraftan mevcut ortakların, ellerindeki hisseyi satması suretiyle olan halka arzlarda şirkete herhangi bir nakit giriş olmayacaktır. Ancak bunun tek istisnası, şirketin hisse geri alımı yoluyla kendi bünyesinde tuttuğu payların halka arzda kullanılmasıdır. Eğer ki şirketin, kendi aktiflerinde bulunan paylardan da satış yapılıyorsa, bu satış da şirkete nakit girişi sağlar.

Ek Bilgi: Daha öncesinde halka açık olmayan bir şirketin ilk defa halka arz edilmesi “birincil halka arz” olarak adlandırılır. Ancak borsalarda bunun dışında bir de “ikincil halka arz” süreci söz konusudur. İkincil halka arz, hâlihazırda halka açık olan bir şirketin, mevcut ortakların rüçhan haklarına sınırlandırma getirerek bedelli sermaye artırımı yapmasını ifade eder. Örneğin 2018 senesinde Aselsan’ın yapmış olduğu halka arz, bu türden bir ikincil halka arz sürecidir.

Halka Arzlarda Hangi Satış Yöntemleri Kullanılır?

Halka arzlarda kullanılan satış yöntemleri de yine üç gruba ayrılır, bunlar:

1. Talep Toplama

2. Borsada birincil piyasada satış

3. Talep toplanmaksızın satış

Talep toplanarak yapılan halka arzlarda;

1. Önceden belirlenmiş sabit bir fiyattan talep toplama,

2. Asgari bir fiyat belirlemek suretiyle fiyat teklifi alma yoluyla talep toplama,

3. Belirli bir fiyat aralığından talep toplama,

şeklinde üç farkı yoldan birisi seçilebilir.

Benzer bir süreç borsada birincil piyasada yapılan halka arzlarda da uygulanmaktadır. Buna göre borsada ilk defa satışa sunulacak olan şirket paylarının halka arzı, birincil piyasada "sürekli işlem" metodu yanında, değişken ya da sabit fiyatla talep toplama yöntemlerinden biri seçilmek suretiyle de yapılabilir.

Talep toplamaksızın satış yöntemi ise, payları borsada işlem görmeyen halka açık ortaklıkların kullandığı bir yöntemdir.

Halka Arza Aracılık Hangi Usullerle Yapılır?

Halka arz sürecinde her zaman bir aracı kurum (yetkili bir yatırım kuruluşu) olmak durumundadır ve halka arza aracılıkta da "aracılık yüklenimi ve en iyi gayret aracılığı" olmak üzere iki farklı aracılık usulü vardır.

En iyi gayret aracığında, yetkili aracı kurum herhangi bir yüklenim de bulunmaz ve sadece mevcut halka arz sürecinde payların satışa sunulması faaliyetini üstlenir. Eğer bu satış süreci sonucunda, halka arz olan hisselerin tamamı satılmazsa, geri kalan paylar ya satış yapana iade edilir ya da bu payları almayı taahhüt etmiş üçüncü kişi/kişiler varsa, kalan payların satışı o kişi/kişilere yapılarak halka arz süreci tamamlanır.

Aracılık yüklenimi usulüyle aracılık faaliyetinde ise, halka arza aracılık eden kurum, halka arz neticesinde satılmayan paylar olması halinde bunların tamamını (Bakiyeyi Yüklenim) ya da bir kısmını (Kısmen Bakiyeyi Yüklenim) almak taahhüdü ile aracılık yapar.

Bazı durumlarda ise, halka arza aracılık eden kurum, henüz halka arz süreci başlamadan önce, halka arz olacak hisselerin tamamını (Tümünü Yüklenim) ya da bir kısmını (Kısmen Tümünü Yüklenim) önceden satın alarak halka arz sürecini yürütmektedir.

Halka Arzlara Katılırken Nelere Dikkat Edilmeli?

Bir şirket hissesi ister halka arzdan isterse de ikincil piyasadan alınıyor olsun, bir şirketi satın alma kararını verirken bakılacak göstergeler çok fazla değişiklik göstermeyecektir. Ancak ilk defa halka arz olan bir şirket hissesi için, geçmiş piyasa fiyatı verileri olmadığından, başlangıçta teknik analiz yönteminin kullanması mümkün değil.

Bu sebeple halka arz olan bir şirketin incelemesi temel analiz yöntemine göre yapılarak; şirketin kârlılığı, gelecek beklentileri gibi nicel ve kurumsal yönetim ilkelerine uyum gibi nitel faktörler, halka arzlara katılma kararında demir alma noktaları olarak dikkatle irdelenmelidir.

Halka arzı kesinleşmiş şirketler haftalık SPK Bülteni’nde yer alır ve ardından halka arz takvimi netlik kazanarak KAP’ta ilan edilir. Halka arz olan bir şirket hakkında bilgi edinme sürecinde ilk bakılması gereken resmi doküman olarak “halka arz izahnamesi” zikredilebilir. SPK tarafından onaylandıktan sonra, KAP’ta yayımlanan halka arz izahnameleri, halka arz olacak şirketle ilgili yatırımcıların bilinçli karar verme sürecine temel teşkil edecek tüm bilgilerin (esas sözleşme metni, geçmiş finansal tablolar, faaliyet raporları vb.) geniş biçimde yer aldığı bir belgedir.

Diğer taraftan halka arz olan her şirket için aracı kurumlar tarafından hazırlanan ve gerek KAP'ta gerekse halka arz olacak şirketin resmi internet sitesinde yayımlanan “fiyat tespit raporu” mutlaka okunmalıdır. Çünkü söz konusu bu raporlarda yapılan değerlemede bulunan hedef fiyat belirli bir güvenlik marjı (iskonto) uygulanmak suretiyle “halka arz fiyatı”na da esas teşkil etmektedir. Bu bakımdan yatırımcı fiyat tespit raporunu okurken, yapılan şirket değerlemesinde kullanılan varsayım ve tahminlerin kendisine makul gelip gelmediğini sorgulamalıdır. Örneğin yatırımcı nezdinde yapılan rapor incelemelerinde “Nakit akışlarına ait büyüme projeksiyonları gerçekçi yapılmış mı, indirgeme oranı olması gerekenden yüksek ya da düşük belirlenmiş mi ya da referans piyasa çarpanları belirlenirken emsal şirket seçimleri doğru yapılmış mı?” gibi sorular çerçevesinde bir değerlendirme yapılabilir.

Son olarak, halka arz sürecinde, halka arzı gerçekleşecek şirket için hazırlanan “fiyat tespit raporu” bahsi geçen sorulara benzer sorular ekseninde, halka arza aracılık eden kuruluş dışındaki diğer aracı kurumlar tarafından da analiz edilmekte ve bu analizlere ait raporlar (Fiyat Tespit Raporu Değerlendirme Raporu) da yine KAP’ta yer almaktadır. Bu sebeple halka arza katılma ya da katılmama kararı verilirken, söz konusu bu raporların yatırımcı tarafından okunup yorumlanması da yine son derece önemlidir.

GCM Yatırım Farkıyla, Borsa İstanbul’da Yatırım Yapın

Geleceğinizin inşasına bugünden başlayın ve yarınlarınıza yatırımı ertelemeyin.

Öyleyse şimdi siz de GCM Yatırım’da kendiniz için bir Yatırım Hesabı başvurusu yapın ve tasarruflarınızı Borsa İstanbul’da değerlendirin.

Üstelik borsa hesabınız açılana kadar, dilerseniz GCM Yatırım’ın sunduğu eşsiz ayrıcalıktan siz de faydalanabilir ve kullanımı tamamen ücretsiz olan “Demo Hisse Hesabı” ile 100.000 TL sanal parayla hiç risk almadan Borsa İstanbul’da yatırım yapmanın deneyimini yaşayabilirsiniz.

GCM Yatırım ile Borsa Yatırımı Yapmak İçin Ücretsiz Demo Hesabınızı Şimdi Oluşturun