Devalüasyon Nedir? Devalüasyonun Sebepleri Nelerdir?

Devalüasyon, bir ülke parası değerinin, diğer para birimlerine karşı hükümetler veya merkez bankaları gibi resmi ve yetkili makamlar tarafından düşürülmesidir.

Devalüasyon uygulamasının en başlıca sebepleri arasında, karar alıcıların, ihracata dayalı bir büyüme modeli benimsemesi veya çoğu durumda, cari ödemeler dengesi açıklarını kontrol altına alma düşüncesi yer alır.

Devalüasyon Nedir?

Sabit döviz kuru rejimlerinde, ülke parasının değeri diğer bir para birimine, para birimi sepetine ya da bir emtiaya nispetle doğrudan merkez bankası ya da hükümetler tarafından belirlenerek ilan edilir. Diğer bir ifadeyle, sabit döviz kuru sisteminde, parasal otoritenin idari kararı dışında döviz kurunda oynama olmaz.

Sabit döviz kuru rejiminin günümüz uygulamalarında ise, ülke parasının çoğunlukla USD gibi uluslararası ticarette en çok kullanılan para birimine ya da altın standardına endekslenerek sabitlendiği görülmektedir.

Örneğin, bugün Birleşik Arap Emirlikleri, kendi para birimi olan BAE dirhemini 0,27 USD olarak sabitlemiştir. Yani döviz bürosuna gittiğinizde 1 USD karşılığında size her zaman 3,67 BAE dirhemi verilir. 

İşte bu tür bir sabit döviz kuru rejimi uygulaması altında, hükümet ya da merkez bankası tarafından, yerel para biriminin diğer para birimi/birimleri karşısındaki değerinin düşürülmesine ya da diğer bir ifadeyle döviz kurunun yükseltilmesine devalüasyon denir. Bunun tersi yönde bir hamleye, yani ulusal paranın, idari bir kararla değerinin yükseltilmesi ise revalüasyon olarak adlandırılır.

Yine Birleşik Arap Emirlikleri misali üzerinden düşünerek bir devalüasyon senaryosu kurgulayacak olursak, örneğin ülkede BAE dirheminin fiyatı, yetkili merci tarafından 0,27 USD’den, 0,20 USD’ye çekilecek olursa, bu bir devalüasyon hamlesi olacaktır.

Diğer taraftan dalgalı döviz kuru rejiminde ise, paranın dış satın alma gücü (diğer para birimlerine nispeten değeri, kurlar) serbest piyasa koşulunda, arz ve talebin karşı karşıya gelmesi suretiyle belirlenir. Enflasyon ve faiz oranları, ekonomik istikrar ve beklentiler gibi makroekonomik değişkenler ise piyasadaki arz ve talebin şekillenmesinde ana belirleyicilerdir. Bu yüzden dalgalı kur rejiminde, ulusal paranın değer kaybetmesi devalüasyon olarak isimlendirilmez.

Dolar Devalüasyonu

Konuya biraz aşina olanların ya da üst satırlardaki “Devalüasyon nedir?” sorusun cevabını dikkatlice okuyanların, dolar devalüasyonu başlığını garip bulacaklarının farkındayım. Ancak dolar devalüasyonu mümkün mü değil mi, diye merak edenlerin olduğunu da biliyorum. Çünkü zaman zaman “Dolar devalüasyonu nedir?” diye sorularla karşılaşıyorum.

Doların diğer para birimleri karşısında genel bir değer düşüşü eğilimi içerisine girmesi elbette bazen söz konusu olabilir ve bu gibi düşüşlerin Amerikan Merkez Bankası FED’in para politikaları ile ilişkilendirilmesi de son derece doğaldır. Fakat bunların hiçbiri devalüasyon değildir; çünkü piyasaya yön veren ne olursa olsun, doların değeri yine piyasada oluşan arz ve talep neticesinde serbestçe belirlenmektedir.

Peki, örneğin Çin Yuanı (RMB- Renminbi) için devalüasyondan söz edilebilir mi? 2005 öncesi için bu soruya hiç tereddüt etmeden, evet, denilebilirdi; çünkü o yıllarda Çin, sabit döviz kuru rejimi uyguluyordu ve Çin, Renminbi’yi dolar karşısında çok kere devalüe etmişti. Ancak ilerleyen yıllarda dalgalı kur rejimine doğru ülkede kademeli bir reform yapıldı. Bu yüzden artık Çin Yuanı için açık bir devalüasyondan bahsedilmesi, ülkedeki geçerli uygulama açısından bakıldığında pek doğru olmayabilir. Öte taraftan bu, Çin Yuanı değerinin tamamen serbestçe belirlendiği anlamına da gelmiyor; zira Yuan sıkı bir şekilde kontrol edilmeye hâlâ devam ediyor.

Devalüasyonun Sebepleri Nelerdir?

Sezgilerimize kulak verirsek, bir ülkenin, kendi para biriminin güçlü olmasını isteyeceğini düşünebiliriz. Fakat bu her zaman ve her koşulda ülke çıkarları için en iyi durumu yansıtmaz. Zayıf bir yerel para birimi, bir ülkenin ihracatını küresel pazarlarda daha rekabetçi hâle getirir ve aynı zamanda ithal mallara olan talebi kırar. Daha yüksek ihracat hacimleri ekonomik büyümeyi teşvik ederken, pahalı ithalat da cari işlemler dengesindeki açığın azalmasına katkı sağlar.

Bu bakımdan, ulusal paranın devalüe edilmesi ya da değer artışlarının dolaylı yoldan kontrol altında tutulması, küresel ekonomik aktörler arasında yaşanan ve “kur savaşları” olarak anılan olgunun temel hedeflerinden biri olarak karşımıza çıkar.

İhracatı Artırmak

Küreselleşen ekonomik dünyada üreticiler, çoğunlukla tüm dünyada diğer üreticilerle rekabet eder. Otomotiv sektörünü düşünün… Türkiye’deki otomobil üreticileri, diğer ülkelerin otomobil üreticileriyle rekabet hâlindedir. Şimdi, Türk Lirası, Euro’ya ya da Dolar’a karşı değer kaybettiğinde, bir Amerikalı ya da Avrupalı için Türkiye’den araba almak daha ucuz hâle gelir ve bu da yerli ürünlere yurt dışından gelen talep miktarını artırır. 

Diğer yandan ihracat yapan şirketler de, bundan memnun olur; zira artık sattıkları ürünler karşısında elde ettikleri dövizleri daha yüksek kurdan Türk Lirasına çevirirler. Eğer kur artışı, ihracatçının maliyet tarafında da bozulmaya yol açmamışsa (üretimdeki ithal girdi oranı yüksek değilse) bu yerel para cinsinden daha fazla kâr yazmak demektir.

Cari Açığı Daraltmak

Bir ülkenin ithalatı ile ihracatı arasındaki fark dış ticaret dengesini verir ve eğer ithalatın parasal karşılığı, ihracattan daha fazlasıysa bu durumda dış ticaret açığı söz konusudur. Yurt dışıyla yapılan mal ticaretine, yurt dışına yapılan hizmet satımı ve hizmet alımı arasındaki farkı da eklediğimizde, karşımıza cari işlemler dengesi çıkar ve bu hesapların toplamının negatif oluşuna, cari işlemler açığı ya da kısaca cari açık denir.

Cari açık, bir ekonominin belirli bir dönemde yatırımlarını kendi tasarruflarıyla finanse edemediğini gösterir. Devalüasyonun dış ticaret dengesine yapacağı olumlu etki, cari açık sorununun çözümüne de ilgili kalemlerdeki iyileşme üzerinden katkı sunar.

Devalüasyonun Sonuçları Nelerdir?

Dış ticaret açığını kapatmak ya da dış ticaret fazlası vererek ihracata dayalı bir büyüme modelini desteklemek için ulusal paranın devalüe edilmesi… Bu açılardan bakılınca devalüasyon sonuçları itibariyle büsbütün iyi bir adım gibi düşünülebilir.

Ancak söz konusu ekonomi ise, koşullardan tamamen bağımsız bir neden-sonuç ilişkisi kurabilmek her zaman mümkün değildir. Bu yüzden devalüasyonun da istenmeyen birtakım sonuçlarıyla karşılaşılması muhtemeldir.

Enflasyon

Ulusal paranın değer kaybetmesi, ithal malların genel fiyat seviyesinde artışı beraberinde getirir ve bu da enflasyonda artışa sebep olur. Devalüasyonun bu dezavantajı, özellikle üretimde ithal bağımlılığı yüksek ülkelerde kendini daha fazla hissettirir; çünkü yapısal olarak üretimde ve/veya ihracatta ithal girdi oranı yüksek seviyede olan bir ekonomide, devalüasyonun yaratacağı rekabet avantajının bir kısmı, aynı zamanda ithal girdi maliyetlerinin de yükselmesi dolayısıyla sarsıntıya uğrayacaktır.

İşsizlik

İthalatın azalması yerli mallara olan talebin artmasını sağlar; yerli mallara olan talep artışı, yurt içi üreticiyi daha fazla üretime teşvik eder. Daha fazla üretim, daha fazla insan gücü gerektirir ve bu da istihdam oranlarının artması ve işsizlik oranlarının azalmasını sağlayabilir.

Rekabet Gücü

Devalüasyon ihracatçıya yurt dışı pazarlarda fiyat açısından avantaj sağlar. Bu ilk aşamada iyi görünebilir, fakat uzun döngüde, bu istenmeyen sonuçlara yol açabilir. Çünkü devalüasyonun fiyatlama tarafında yarattığı rahatlık; üreticilerin ölçeği büyütmek, rekabet gücünü artırmak için daha iyisini üretmek ya da maliyetleri kontrol altına almak gibi operasyonel adımlarda yavaş davranmasına neden olabilir.

Yabancı Yatırımcı Güveni

Yabancı yatırımcı, kurlarda istikrar ve öngörülebilirlik ister. Buna göre yatırım yapacağı ülkede elde etmeyi beklediği kârın bir bölümünün devalüasyon sonucunda törpülenebileceğinden endişe eden yabancılar için devalüasyon beklentisi caydırıcı bir özellik taşıyabilir. Zira yabancı yatırımcı, yapacağı yatırım sonunda, parasını tekrar kendi ülkesinin parasına çevirerek dönecektir.

Kur Savaşları

Bir ülke parasının, parasal otoriteler tarafından kasıtlı olarak değeri düşürüldüğünde, bu uluslararası kamuoyunda çok hoş karşılanmaz; çünkü bir ülkenin devalüasyon adımı atarak daha rekabetçi hâle gelmesi, aynı zamanda diğer ülkelerin de daha az rekabetçi duruma düşmesi demektir.

Eğer bu durum sonucunda diğer ülkeler de kendi para birimlerini devalüe etme yolunu seçerlerse, bu tüm taraflar için de zarara sebep olacak kur savaşlarının patlak vermesine sebep olabilir ve bu olgu aynı zamanda “rekabetçi devalüasyon” olarak da bilinir.

Kur savaşları bir nevi kısasa kısas mantığı üzerinden yürür. Bir ülke, kendi para birimini devalüe ederse, diğerleri bunu uluslararası ticaret kurallarına aykırı bir hamle olarak görerek aynı şekilde karşılık verebilir. Çünkü hiçbir ülke kendi çıkarlarını görmezden gelemez.

GCM Yatırım Farkıyla, Borsa İstanbul’da Yatırım Yapın

Geleceğinizin inşasına bugünden başlayın ve yarınlarınıza yatırımı ertelemeyin.

Öyleyse şimdi siz de GCM Yatırım’da kendiniz için bir Yatırım Hesabı başvurusu yapın ve tasarruflarınızı Borsa İstanbul’da değerlendirin.

Üstelik borsa hesabınız açılana kadar, dilerseniz GCM Yatırım’ın sunduğu eşsiz ayrıcalıktan siz de faydalanabilir ve kullanımı tamamen ücretsiz olan “Demo Hisse Hesabı” ile 100.000 TL sanal parayla hiç risk almadan Borsa İstanbul’da yatırım yapmanın deneyimini yaşayabilirsiniz.

GCM Yatırım ile Borsa Yatırımı Yapmak İçin Ücretsiz Demo Hesabınızı Şimdi Oluşturun